HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR - YUNUS ƏMRƏ - 15

HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR - YUNUS ƏMRƏ - 15

Yunus Əmrə həzrətləri buyurur:

Şol qəhirlə[1] qazananlar,

Gülə-gülə yedirənlər;

Götürdüm pərdələrini,

Didarıma baxsın demiş.

Möminin seçkin əlaməti mərhəmətdir. Candan və maldan fədakarlıq etməksə imanlı könüllərin ən böyük sənətidir. Əməlisaleh möminlərin nişanəsi olan comərdlik yalnız maddi varlıqları bölüşmək mənasına gəlmir. Yerinə görə təbəssüm etmək, xoş söz söyləmək, yıxılana əl uzatmaq, din qardaşının dərdinə şərik olmaq, vaxtını, əməyini, elmini və könlünü paylaşmaq da infaqın növlərindəndir. Elə bu səbəblə də İslam ən yoxsul möminin belə qayğıkeş, comərd və fədakar olmasını istəyir.

Hz. Peyğəmbər r bütün möminlərin “könül zəngini” olduğunu qəbul edərdi. Onun qəlbi əsla möminin comərdlikdən geri qalmasına razı deyildi. Əshabi-kiramın ən kasıblarından biri olan Əbu Zərr t belə buyurur:

“Rəsulullah r mənə belə vəsiyyət etdi:

“Şorba bişirdiyin zaman suyunu artıq et, qonşularına da ikram et!”. (Müslim, Birr, 143)

Əbu Zərr t-ın sudan başqa şorbasına əlavə edəcəyi heç nəyi yox idi. O qədər kasıb olmasına baxmayaraq Peyğəmbərimiz ona da səxavətli olmağı tövsiyə etmişdir. Yəni səhabə nəsli üçün yoxsulluq infaq və comərdliyə bəhanə deyildi.

Deməli, səxavət və comərdlik, halından asılı olmayaraq hər bir müsəlmanın təbiəti halına gəlməlidir. Bu haqda Rəbbimiz ayeyi-kərimədə belə buyurur:

“O (müttəqilər) ki, bolluqda da, qıtlıqda da (mallarını yoxsullara) infaq edərlər…” (Ali-İmran, 134)

Yəni təqva ölçülərinə baxsaq, zəkata möhtac olan, darda qalan bir mömin də infaq əhli olmalıdır. Belə olduğu təqdirdə imkanı yerində olan zəngin möminlərin nə qədər comərd olmasının lüzumu bu həqiqət işığında təfəkkür edilməlidir.

Unutmayaq ki, zəkat dini nöqteyi-nəzərdən zəngin sayılanlara, comərdlik və infaq isə zəngin-kasıb hər möminə ilahi əmrdir. Ona görə də Qurani-Kərimdə infaqa təşviq zəngin möminlərin minimum səxavət hüdudlarını müəyyən edən zəkatdan daha çox yer alır. İnfaq istər zəngin olsun, istərsə də kasıb, hər bir müsəlmanın vəzifəsidir.

Baxdığımız zaman heç bir şeyi olmayan kasıb səhabələrin belə “biz infaqdan məsul deyilik” deyərək bir kənara çəkildiyini görmürük. Əksinə, onlar da infaq və bölüşməyin fəzilətini yaşaya bilmək üçün bəzən dağdan odun daşıyıb satmış, bəzən quyudan su çəkmiş, bəzən də bazarda hamballıq edərək qazandıqlarını Allah Rəsulunun hüzuruna gətirib infaq etmişdir.[2]

Həmçinin Həzrət Peyğəmbər r də möhtac olan bir adamın alın təri, əl əməyi ilə əziyyətlə qazandığı halal maldan etdiyi infaqın Allah qatında ən fəzilətli əməllərdən olduğunu bildirmişdir. Necə ki, bir gün:

- Bir dirhəm yüz min dirhəmi keçmişdir, - buyurdu.

Əshabi-kiram:

- Bu necə mümkündür, ey Allahın Rəsulu? – deyə soruşduqda Rəsulullah r bu cavabı verdi:

- Bir nəfərin iki dirhəmi vardı, onlardan ən yaxşısını sədəqə verdi. (Yəni malının yarısını sədəqə vermiş oldu.) Digəri (isə xeyli zəngin idi) o da malından yüz min dirhəm ayırıb sədəqə verdi. (Nəsai, Zəkat, 49)

Bu nöqteyi-nəzərdən yalnız bir xurması olan onun yarısını infaq edərək cənnəti qazana bildiyi halda böyük sərvət sahibi olan bir mömin tonlarla xurma infaq etsə də, sərvəti ilə müqayisədə verdikləri mühüm sayılmayacaq qədər azlıq təşkil edərsə, yoxsulun verdiyi yarım xurmanın savabına nail ola bilməz.

Bir sözlə, İslamda həqiqi zənginliyin ölçüsü cibin dolu olması deyil, könül zənginliyidir. Bir hədisi-şərifdə də buyurulduğu kimi, Haqq-Təala qullarının zahiri görünüşünə və var-dövlətinə deyil, ixlas və təqva baxımından qəlblərinə və əməllərinə baxar.[3]

Deməli, Allah qatında mühüm olan xüsus edilən xeyrin miqdarından daha çox fədakarlıq səviyyəsidir. Ona görə də Məkkənin fəthindən əvvəlki qıtlıq və yoxsulluq dövründə edilən fədakarlıqlar fəthdən sonrakı bolluq dövründə edilən fədakarlıqlardan qatbaqat qiymətli sayılmışdır.[4]

Hər bir zəfərin dəyəri ona nail olmaq üçün qatlanılan çətinliklər nisbətindədir. Ona görə də çətin şərtlər altında belə qayğıkeş olmaq, comərdlik və fədakarlıq göstərmək Allaha yaxın olan könüllərin əxlaqıdır.

Məsələn, Yərmuk Müharibəsində susuzluqdan zarıyaraq can verərkən digər yaralı din qardaşını özünə tərcih etdiyi üçün susuzluq yanğısı ilə şəhadət şərbətini içən üç şəhidin arasında qalan bir tuluq su, bəlkə də, bir çoxlarının rahatlıq zamanında etdiyi dağlar qədər böyük xeyir-həsənatı fəzilət baxımından kilometrlərlə arxada qoymuşdur.

Çünki bulaq başında verilən su ilə qızmar günəş altında səhrada susuzluqdan ölmək üzrə olan bir adama verilən su arasında maddi baxımdan heç bir fərq olmasa da, xüsusi qiymət və əhəmiyyət fərqi vardır.

Ona görə də İslam maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq hər bir müsəlmanın mərhəmətdə məsafə qət etməsini tələb edir. Qəlbini bütün məxluqatın içərisində hüzur tapdığı rəhmət dərgahına çevirməsini, qayğıkeş, mərhəmətli, comərd və fədakar bir insan olmasını arzu edir.

Abdullah bin Cəfər t-ın nəql etdiyinə görə, İslam əxlaqını qəlbinə nəqş etmiş qaradərili bir kölə bu şüur ilə gündəlik qazancı olan üç çörəyi qarşısına çıxan ac bir köpəyə verib özü səbir etmək yolunu seçmişdir.

Übeydullah Əhrar həzrətləri də eyni könül həssaslığını sərgiləyən bir xatirəsini belə nəql edir:

“Bir gün bazara getmişdim. Bir nəfər yanıma yaxınlaşıb:

- Acam, Allah rizası üçün qarnımı doyurarsanmı? – dedi. Həmin vaxt heç bir imkanım yox idi. Sadəcə köhnə sarığım vardı. Yeməkxanalardan birinə girib aşpaza:

- Bu sarığı götür. Köhnə olsa da, təmizdir. Qabları qurulayarsan. Əvəzində bu ac adamı doyur, - dedim.

Aşpaz yoxsulun qarnını doyurdu, sarığımı da mənə qaytarmaq istədi. Bütün israrlarına baxmayaraq qəbul etmədim. Özüm də ac ola-ola yoxsul doyana qədər gözlədim”.

Bəli, isar əxlaqı, yəni din qardaşını özündən üstün tuta bilmək və bütün çətinliklərə qatlanaraq qazandığını sevə-sevə Allahın qulları ilə bölüşə bilmək peyğəmbərlərin, Allah dostlarının və saleh möminlərin nişanəsidir.

Hz. Peyğəmbər r də ümmətinin aclarını doyurmadan rahatlıq tapmaz, onları doyurmağın həzzi ilə öz aclığını unudardı. Allah yolunda infaq edə bildiklərini qazanc sayardı. Bir insanı pərişan halda görsə, o qədər hüznlənərdi ki, mübarək üzünün rəngi dəyişər, onun ehtiyacını təmin etdikdə isə yaşadığı sevinc və səadətin nuru gül üzündə əks edərdi. İkram və ehsan etdiyi insanların yaşadığı sevincdən daha artıq sevinc duyardı.

Ərəb şairlərindən biri Hz. Peyğəmbərin bu ali əxlaqını belə ifadə edir:

“Əgər bir adam səni comərdlikdə buludlara bənzədirsə, mədhində yanılmışdır. Çünki buludlar verərkən ağlar, sən isə gülərsən”.

Həqiqətən, Allah üçün məqbul bir infaq ali ruhların sənəti, böyük bir şərəfdir. Mömin hər hansı bir xeyrə müvəffəq qılındıqda Allaha şükür etməli və bunun mənəvi həzzi ilə sevinməlidir. Ona görə də infaq və ikramını böyük nəzakətlə, gülər üzlə və sevinərək təqdim etməlidir.

Əbul-Leys Səmərqəndi həzrətlərinin buyurduğu kimi:

“Verən əl alana təşəkkür ədası içində olmalıdır. Çünki alanın nəsibi dünyəvi ehtiyacının təminidir. Verənin nəsibi isə axirət və Allahın rizasıdır. Belə olduğu üçün verən əl alandan daha qazanclıdır. Ona görə də qarşısındakına təşəkkür etməlidir”.

Biz bu zəriflik nümunələrini böyüklərimizdən görmüşdük. Mərhum atam Musa Əfəndi bir adama nə isə ikram edəcəyi zaman etdiyi infaqın möhtacdan əvvəl Allahın qüdrət əlinə keçəcəyi şüuru ilə həddən artıq nəzakət və həssaslıq göstərərdi. Veriləcək məbləği zərfə qoyar, üstünə də “Möhtərəm filan əfəndi, hədiyyəmizi qəbul etdiyiniz üçün təşəkkür edirik…” yazaraq nəzakət ifadələri ilə təqdim edərdi.

Hər ibadətin bir ədəb-ərkanı olduğu kimi, infaqın da bu kimi maddi-mənəvi ədəblərinə riayət etmək həddən artıq əhəmiyyət kəsb edir. Çünki bu kimi incə məqamlara diqqət etməmək görülən xeyir işdən gözlədiyimiz əcr və savabın hədər olmasına səbəb olar, Allah bizi bundan qorusun!

Ayeyi-kərimələrdə belə buyurulur:

“Xoş bir söz və bağışlamaq arxasınca əziyyət  edilən (minnət qoyulan) sədəqədən daha xeyirlidir…” (əl-Bəqərə, 263)

“Ey iman gətirənlər! Özünü insanlara göstərmək üçün malını sərf edib Allaha və axirət gününə inanmayan şəxs kimi, siz də sədəqələrinizi minnət qoyaraq və əziyyət verərək puça çıxartmayın! Onun (minnətlə sədəqə verənin) halı, üzərində (bir az) torpaq olan qayanın halına bənzəyir. Ora şiddətli bir yağış yağıb onu çılpaq bir hala salar. Onlar qazandıqlarından heç bir şeyə (savaba) nail ola bilməzlər…” (əl-Bəqərə, 264)

Yunus Əmrə həzrətləri buyurur:

Arif can verər duymaz,

Yalançı mala qıymaz;

Yalan ilə gerçəyi

Bərabər tutmayalar…

Həzrət Adəm u-ın oğulları Habil ilə Qabil Allaha qurban təqdim etmişdilər. O dövrdə qurban hər kəsin peşəsinə görə əlindəki maldan verilərdi. Qurban edilən malları bir dağın başına qoyardılar. Bir müddət sonra gedib təkrar baxardılar. Göydən nazil olan alov qurbanı yandırıb yox etmişsə, Allah tərəfindən qəbul edildiyini anlayardılar.

Əməlisaleh bəndə olan Habilin qoyun sürüləri vardı. Qurban vermək üçün aralarından ən canlı və göstərişli olan bir qoçu seçdi. Qabil isə əkinlə məşğul idi. Lakin gözünü ehtiras və həsəd bürüdüyü üçün qəflətə dalaraq cılız sünbüllərdən ibarət bir dəstə hazırladı.

Habillə Qabil bir müddət sonra təqdim etdikləri qurbanı yoxlamağa getdilər. Habilin qurban etdiyi qoçun qəbul edilmiş olduğunu, Qabilin təqdim etdiyi sünbül dəstəsinin isə olduğu kimi qaldığını gördülər. (İbn Sad, I, 36)

Ayeyi-kərimədə:

“(Qurbanların) nə ətləri, nə də qanları Allaha çatar. Lakin Ona çatan sizin təqvanızdır...” (əl-Həcc, 37) buyurulduğu kimi, qulun Haqq qatındakı qiyməti də qəlbindəki Allah qorxusu və məhəbbəti qədərdir.

Məhəbbətin tərəzisi fədakarlıqdır. Allah məhəbbətinin ən mühüm nişanəsi də lazım gəldikdə qulun Allah üçün nə qədər risk ala bildiyi və sevdiyi şeylərdən nə qədər fədakarlıq edə bildiyinə bağlıdır. Bunlar qulun Allaha məhəbbət və yaxınlıq dərəcəsinin ən çox sınağa çəkildiyi iki imtahan vəsiləsidir.

Hz. İbrahim u canı, malı və övladı ilə məhəbbətullah imtahanından keçdi. Bütün sınaqlarda Rəbbini seçərək Allahın xəlili/dostu oldu. Qəlbən Allaha yaxınlaşdıqca daxili aləmində elə üfüqlər açıldı ki, Rəbbi üçün etdiyi o möhtəşəm fədakarlıqları “heç” hökmündə gördü. Haqq-Təalanın rəhmətinə sığınaraq:

“İnsanların dirildiləcəkləri gün məni rüsvay etmə!” (əş-Şuəra, 87) - deyə dua etdi.

Hz. Əbu Bəkr canını, malını, her şeyini Allah Rəsuluna fəda etdi. Buna baxmayaraq özünü heç nə etməmiş kimi aciz qul olaraq görərək:

“Mən də, malım da, hamısı Sizə aid deyilmi, ya Rəsulallah?!” – dedi.[5] Bu surətlə özünü bütün varlığı ilə Peyğəmbərimizə fəda etdiyini və Onda fani olduğunu dilə gətirdi.

Bunun müqabilində bəzi insanlar da Peyğəmbərimizin yanına gələrək onları zəkat verməkdən və Allah yolunda cihad etməkdən azad etməsini istəyirdilər.

Ayeyi-kərimədə buyurulduğu kimi:

“…Hər kəs öz təbiətinə uyğun iş görər. Rəbbiniz kimin ən doğru yolda olduğunu yaxşı biləndir”. (əl-İsra, 84)

Nəticə olaraq insanların bu dünyada Allah üçün etdiyi fədakarlıqlar onların Allah qatındakı mövqelərindən xəbər verir.

Qəlbi məhəbbətlə Allaha bağlı olan əsil möminlər ibadətlərini, saleh əməllərini və fədakarlıqlarını ən gözəl şəkildə əda etməyə çalışar, lakin bütün bunların sanki okeana tökülən bir qab su kimi “heç” hökmündə olduğunu bilərlər. Özlərini heç bir əməl işləməmiş aciz qul kimi görərlər. Əbədi aqibət xüsusunda ürəkləri tir-tir titrəyər, son nəfəsə qədər davamlı artan qulluq səyləri ilə yaşayıb daima Allahın lütf-kərəminə, rəhmət və məğfirətinə sığınarlar.

İnsan nə qədər ac olsa da, iki-üç qab yeməklə qarnı doyar. Bundan sonra ən ləziz yeməklər də təqdim edilsə, artıq yeyə bilməz. Dünyəvi ləzzətlər də belədir. Lakin mənəvi həzz xüsusunda doyum yoxdur. Bunun üçün Allah yolundakı səylərin mənəvi ləzzətini dadan mömin əsla əməllərini kifayət görməz. Hədisi-şərifdə buyurulduğu kimi:

“Mömin sonunda gedəcəyi yer cənnət olana qədər eşitdiyi heç bir xeyirdən doymaz”. (Tirmizi, Elm, 19/2686)

Yəni son nəfəsə qədər artan daimi qulluq içində olar. Haqqa yaxın qəlblərdəki qulluq ədəbi belədir.

Bunun əksinə, imanın şirinliyini və Allah yolunda edilən səylərin mənəvi ləzzətini dadmamış bəndələr isə sanki məcburiyyətlə işlədikləri azacıq əməlləri gözlərində böyüdərlər. Qulluq cəhdlərini cəmiyyətdəki qafillərin halı ilə müqayisə edib əbədi qurtuluşlarını təminat altına almış kimi hiss edərlər.  

Halbuki Haqq-Təala uca zatına qulluğun necə edilməli olduğunu görüb halımızı tənzimləməmiz üçün peyğəmbərlərini, saleh qullarını, ənsar və mühacirləri nümunə göstərərək onlara tabe olmamızı istəyir.

Haqq-Təala belə buyurur:

“Sevdiyiniz şeylərdən (Allah yolunda) infaq etmədikcə birrə (yəni iman, ibadət, əxlaq və fəzilətdə xeyrin kamal mərtəbəsinə) nail ola bilməzsiniz…” (Ali-İmran, 92)

Xüsusilə mübarək üç aylar mövsümündə bu ayeyi-kərimənin buyurduğu kimi Allah yolunda səxavət və comərdliyimizi ölçüb-biçməliyik. İnfaq edərkən qəlbi səviyyəmizi yoxlamalıyıq:

“Sədəqə verərkən sevinirik, yoxsa nəfsani tərəddüd yaşayaraq qəlbimizdə dünyəvi qayğılar baş qaldırır?”.

Yunus Əmrə həzrətləri buyurur:

Sənətin yeyrəyi[6] çün,

Namaz imiş xoş peşə.

Namaz qılan kişidə

Olmaz yavuz[7] əndişə.

Qəlb və bədən ahəngi ilə, yəni tədili-ərkana riayət edərək və xüşu içində qılınan bir namaz mömin qəlblərin ən gözəl sənətidir. Allah-Təala layiqincə qılınan namaza böyük mükafatlar verər. Bu mükafatların ən böyüyü, bəlkə də, namazın insanı çirkin hal və davranışlardan qorumasıdır.

Necə ki, ayeyi-kərimədə buyurulur:

“…Namazı dosdoğru qıl! Şübhəsiz ki, namaz əxlaqsızlıqdan və pis işlərdən çəkindirir. Allahı zikr etmək (namaz) ən böyük ibadətdir…” (əl-Ənkəbut, 45)

Namaz möminlər üçün eyni zamanda böyük bir mənəvi təlimdir. Namaz qılan insan, hər şeydən əvvəl, qəlbindən keçənlərə belə vaqif olan Allahın hüzurunda durmağın həyəcanını yaşayar. Bu hissiyyat ilə Haqq-Təalaya ərz edilməyə layiq olmayan bütün fəsad düşüncələri, pis niyyətləri və nəfsani arzuları könlündən çıxarmağa çalışar.

Yəni namaz bir növ mənəvi təmizlənmə tərbiyəsidir. Günahlara qarşı müqaviməti artıran iradə təlimidir. Namaz ehsan duyğusunu, yəni hər an özümüzü ilahi kameraların nəzarətində hiss etmə şüurunu qazandıran bir ibadətdir. Rəbbinin hüzurunda bu könül meracını yaşayan bir insan namazdan sonra da Onun razı olmadığı hər hal və davranışdan uzaq olma həssaslığı əldə edər.

Həmçinin namaz fərz qılınan ilk ibadətdir. O, əslində, Allahın sevib razı qaldığı bir çox xüsusu özündə cəm edən böyük bir ibadətdir.

Mirzə Məzhər Canı-Canan g belə deyir:

“Hər əməlin bir keyfiyyəti var. Namaz bütün keyfiyyətləri özündə cəm etmişdir. O, Qurani-Kərim tilavəti, təsbihat, salavati-şərifə və istiğfar kimi zikrlərin nurunu əhatə edir. Əgər namazın ədəbləri layiqincə yerinə yetirilsə, Əsri-Səadət hallarına bənzəyən ən sağlam və doğru hallar namazda hasil olar”.^[8]

Ona görə də mömin namazını dərin xüşu ilə və tədili-ərkana riayət edərək qılmalıdır. Hətta namazını qılarkən həyatının ən fəzilətli əməlini işlədiyi hissiyyatına bürünməlidir.

Yunus Əmrə həzrətləri buyurur:

Allah buyruğun tutgil,

Namazın qılıb getgil.

Namazın qılmayınca,

Zinhar varmagil işə.

Namaz möminin ən ilkin vəzifəsidir. Ən fəzilətli namaz da azan oxunan kimi ilk vaxtında və imkan daxilində camaatla qılınandır.

Girdiyi ilk vaxtda qılınan namaz insana xüsusi həzz verər. Allah-Təala namazı ön planda tutanların işlərinə xüsusi bərəkət verər, asanlıq bəxş edər. Lakin heç bir üzrlü hal olmadan gecikdirilən namazın feyzi azalar. Onun gecikdirilməsinə səbəb olan işlərin heç bir bərəkəti qalmaz.

Bu səbəblə əməlisaleh möminlər azan oxunduğu zaman sanki həyatı dayandırarlar. Haqq-Təalaya olan vəzifələrinə üstünlük verər, sonra xalqa qarşı vəzifələrinə -yenə qəlbləri Allaha bağlı qalmaq şərti ilə- digər işlərinə davam edərlər.

Abdullah bin Ömər t bir gün bazarda gəzərkən namaz vaxtı girdi. Azanı eşidən müsəlmanların dərhal dükanlarını bağlayıb məscidə getdiklərini gördükdə belə dedi:

“Allah-Təalanın:

“O kəslər ki, nə ticarət, nə də alış-veriş onları Allahı anmaqdan, namaz qılmaqdan və zəkat verməkdən yayındırar.  Onlar qəlblərin və gözlərin çevriləcəyi (iztirab çəkəcəyi) bir gündən qorxarlar”, (ən-Nur, 37) - deyə mədh etdiyi kəslər məhz bunlardır”. (İbn Kəsir, Təfsir, III, 306; Heysəmi, VII, 83)

Allah-Təala lütf-kərəmi ilə hər birimizə namazlarımızı merac idrakında qıla bilməyi, bütün qulluq vəzifələrimizi eşq, vəcd və şövqlə əda etməyi, ilahi riza və məhəbbətinə nail olmağı nəsib etsin.

Amin!..

Əlavə spot:

Məqbul olan namaz insanı Merac şüuruna yüksəldən, səcdələrlə Rəbbə yaxınlıq iqliminə daxil edən möhtəşəm bir ibadətdir. Allah-Təala insanın fizioloji varlığını səcdəyə ən münasib şəkildə yaratmışdır ki, qul çox səcdə edərək Rəbbinə yaxınlaşsın.