HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR Şeyx Sədi q.s. -2-

HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR Şeyx Sədi q.s. -2-

Şeyx Sədi həzrətləri buyurur:

“Dostlar çətin zamanda işə yarayar. Əsl dostluq o zaman bəlli olar. Yoxsa süfrə başında düşmənlər də dost görsənirlər”.

Dostluğun həqiqəti sınağa çəkilmədən bəlli olmaz. Əsl dostlar eynilə ulduz kimidirlər. Qaranlıq çökdüyü zaman meydana çıxarlar. Dar gündə dostunun yanında olan, onun əlindən tutan və dərdinə şərik olan kəs əsl dostdur. Bu nöqteyi-nəzərdən baxdıqda sınaqdan keçməmiş dostluqlara bir o qədər də bel bağlamamaq lazımdır.

Necə ki, Həzrət Əli t belə nəsihət edir:

“Bir adamla dost olmaq istərsən, (əvvəlcə) onunla müəyyən məsafə saxla. Bu zaman sənə qarşı lazımi şəkildə rəftar edərsə, dostluğunu sürdür, əks təqdirdə ondan vaz keç”.

Çünki əksər insan mənfəət dostudur. Mənfəətlə birlikdə sona çatan yaxınlıqlar dostluq deyil. Bu səbəblə rifah zamandakı çay-qəhvə söhbətlərini, yəni xoş günün dostluqlarını gerçək sanmaq çox vaxt insanı xəyal qırıqlığına salır.

Əsl dostluq odur ki, dostunun səadətini bölüşməyə könüllü olduğun kimi fəlakət anında iztirabını bölüşməyə də könüllü olasan. İnsan əlindəki neməti bölüşmək üçün minlərlə dost tapa bilər. Lakin iş külfəti bölüşməyə, yəni məşhur ifadə ilə “zəhərlə bişmiş aşı yeməyə” gəldikdə Haqq-Təaladan başqa yar və yardımçı tapmaq demək olar ki, imkansızdır.

Mövlana həzrətlərinin buyurduğu kimi:

“Sağlıq, səhhət və xoşbəxtlik anında hamı dostdur. Amma dərdli vaxtda, qəm zamanında Allahdan başqa dost hanı?”

Ona görə də arif möminlərin qəlbi həqiqi dost olan Allah-Təalaya bu ayələrlə sığınar:

حَسْبُنَا اللّٰهُ وَنِعْمَ الْوَك۪يلُ

“…Allah bizə yetər. O nə gözəl vəkildir!” (Ali-İmran, 173)

نِعْمَ الْمَوْلٰى وَنِعْمَ النَّص۪يرُ

“…O, nə gözəl Himayədar, nə gözəl Yardımçıdır!” (əl-Ənfal, 40; əl-Həcc, 78)

Haqq-Təala da Qurani-Kərimdə ali Zatını “möminlərin dostu”[1] kimi tanıdır. Beləliklə, möminləri də özü ilə dostluğa dəvət edir.

Lakin daha əvvəl də ifadə edildiyi kimi, əsl dostluq çətin anlarda bəlli olar və fədakarlıq istəyər. Ona görə də çətinlikdə sınaqdan keçməmiş dostluq firavanlıq dövründə göstərilən yaxınlıqla müqayisə edilməyəcək dərəcədə qiymətlidir.

Haqq-Təala ilə dost olmaq istəyən bir mömin də Onun dininin zülm və təzyiqə məruz qaldığı, müsəlmanların məzlum və zəif olduğu zamanlarda Allah üçün fədakarlıqla cəhd göstərə bilməyi böyük nemət və səadət saymalıdır. Çünki bu kimi zaman və məkanlarda həyata keçirilən xidmət və cəhdləri Allah-Təala xüsusi savabla mükafatlandırar. Eynilə çətin və təhlükəli yerlərdə işləyənlərə verilən “xüsusi imtiyaz” kimi o cəhdlərin əcrini də qat-qat artıqlaması ilə ehsan edər.

Necə ki, Allah-Təala maddi və ya mənəvi ehtiyacların həddən artıq olduğu çətin zamanlarda comərdlik və fədakarlıq edən qullarını digərlərindən üstün tutmuş və onlar barəsində söz açarkən “fəthdən əvvəl infaq edənlər” ifadəsi işlədərək fəzilətli olduqlarını bildirmişdir.

Ayeyi-kərimədə belə buyurulur:

 “(Ey insanlar!) Sizə nə olub ki, (mal-dövlətinizi) Allah yolunda xərcləmirsiniz? Halbuki göylərin və yerin mirası (bütün sərvəti, eləcə də siz öləndən sonra qoyub gedəcəyiniz malın hamısı) ancaq Allahındır. Sizlərdən (mal-dövlətini) fəthdən (Məkkənin fəthindən) əvvəl (Allah yolunda) sərf edənlər və (müşriklərə qarşı) vuruşanlar (başqaları ilə) eyni deyillər. Onlar (mallarını Allah yolunda) fəthdən sonra sərf edib döyüşənlərdən dərəcə etibarilə daha üstündürlər. Bununla belə, Allah onların hamısına (həm birincilərə, həm də ikincilərə) ən gözəl mükafat (Cənnət) vəd buyurmuşdur. Allah sizin nə etdiklərinizdən xəbərdardır!” (əl-Hədid, 10)

Şeyx Sədi həzrətləri buyurur:

“Kasıb qonşundan od istəmə. Onun bacasından çıxan duman atəş dumanı deyil, ürəyindəki dərdlərin dumanıdır”.

Mömin qayğıkeş insandır. Özündən əvvəl din qardaşının yaxşılığını düşünə bilən alicənab insandır. Hətta yüksək həya və iffəti səbəbi ilə insanlara əl açmayan möhtacları da simalarından tanıyacaq qədər həssas ruhlu bir insandır.

İnfaq və fədakarlıqların yüksək qəlbi həssaslıqla edilməli olduğu ayeyi-kərimədə belə bəyan edilir:

“(Edəcəyiniz xeyirlər) Allah yolunda canından keçərək (dolanmaq, ruzi kəsb etmək üçün) yer üzündə hərəkət edə bilməyən (və ya buna imkanı olmayan) yoxsullar üçündür. Belə şəxslər həyalı olub dilənçilikdən çəkindiklərinə görə nadanlar onları dövlətli hesab edirlər. (Ya Rəsulum!) Sən isə onları üzlərindən tanıyırsan. Onlar heç kəsdən israrla bir şey istəməzlər. Sizin mallarınızdan (bunlara) nə verdiyinizi, şübhəsiz ki, Allah bilir!”. (əl-Bəqərə, 273)

Əsl mömin ətrafındakı heç bir möhtaca, kimsəsizə, çarəsizə qarşı biganə qala bilməz. Duyğudan məhrum və mərhəmətsiz ola bilməz. İmkan dairəsində ən yaxından başlayaraq çata bildiyi ən uzaqdakılara qədər bütün din qardaşlarının dərdi ilə maraqlanmaq müsəlman üçün mühüm iman məsuliyyətidir. 

Düşünməliyik ki, bu gün əlaqə vasitələrinin və imkanlarının inkişafı nəticəsində sanki dünya kiçildi, uzaq yaxın oldu. Beləliklə, dünyanın o biri başında da olsa, çata bildiyimiz bütün din qardaşlarımızla bir növ qonşu olduq. Yaşadığımız zamanda bu şərtlər nəticəsində yaranan vəzifələrimizin də fərqində olmaq məcburiyyətindəyik.

Çünki hər şeyin bir əvəzi var. Aləmlərə rəhmət olaraq göndərilən, möminlərin əziyyətə düşməsindən iztirab çəkən və onlara qarşı şəfqətli və mərhəmətli olan Rəsulullah r -ə ümmət olmağın da bir əvəzi var.

“Qonşusu ac ikən tox yatan (kamil) mömin deyil”[2] buyuran Həzrət Peyğəmbərin ümməti olaraq bu gün çox böyük bir məsuliyyətlə qarşı-qarşıyayıq.

Bu gün Türkiyəmizə sığınan üç milyona yaxın suriyalı qardaşımız var. Ev-eşiyini, var-dövlətini tərk etmək məcburiyyətində qalan o “mühacirlər”ə qucaq açan “ənsar” ola bilmək bu gün hər birimiz üçün ilahi sınaqdır. Həyatda qala bilmək üçün məşəqqətli köç yollarına düşən, bombaların altında ölməkdənsə özünü insan kimi yaşaya biləcəyi bir yerə çatdırmaq ümidi ilə dənizlərin soyuq sularında can verməyi gözə alan məsum balalara biganə qalmaq bütün ümmət üçün ağır bir axirət vəbalıdır…

Haqq-Təala bizə əshabi-kiramı nümunə göstərərək belə buyurur:

“(İslamı) ilk əvvəl qəbul edib (bu işdə başqalarından) irəli düşən mühacirlərə və ənsara, həmçinin yaxşı işlər görməkdə onların ardınca gedən kimsələrə gəldikdə, Allah onlardan, onlar da Allahdan razıdırlar. (Allah) onlar üçün əbədi qalacaqları, (ağacları) altından çaylar axan cənnətlər hazırlamışdır. Bu, böyük qurtuluşdur (uğurdur)!”. (ət-Tövbə, 100)

Allah-Təalanın rizasına və beləliklə, böyük qurtuluşa nail ola bilmək üçün bu gün artıq “səhabə” olmaq imkanımız yoxdur. Lakin Haqq-Təala “mühacir və ənsar”la yanaşı onlara “ehsan ilə / yaxşılıq və gözəlliklə tabe olan”, onların əxlaqı ilə əxlaqlanmağa çalışan qullarını müjdələyir. Məhz bu müjdəyə nail ola bilmək imkanı qiyamətə qədər gələcək bütün möminlər üçün keçərlidir. 

Bu xüsusda üzərimizə düşən vəzifə mühacir və ənsarın fədakarlıq və səylərindən gücümüz nisbətində hissə götürməkdir.

Bu fədakarlığın mahiyyətini də ayeyi-kərimə necə də gözəl izah edir:

“Onlardan (mühacirlərdən) əvvəl (Mədinədə) yurd salmış və (Muhamməd əleyhissəlama qəlbən) iman gətirirmiş kimsələr (ənsar) öz yanlarına (şəhərlərinə) mühacirət edənləri sevər, onlara verilən qənimətə görə ürəklərində həsəd (qəzəb) duymaz, özləri ehtiyac içində olsalar belə, onları özlərindən üstün tutarlar. (Allah tərəfindən) nəfsinin xəsisliyindən (tamahından) qorunub saxlanılan kimsələr – məhz onlar nicat tapıb səadətə (Cənnətə) qovuşanlardır!”. (əl-Həşr, 9)

Deməli, qurtuluş daima fədakarlıqla mümkündür. Əsrlər uzunu ilahi həqiqətlərlə yoğrulmuş adət-ənənəmizdə “Allah qonağı” anlayışı mövcuddur. Kim olursa-olsun, istər aramızda heç bir yaxınlıq olmasın, qapımıza gəlib bizə sığınan qonağa Allah rizası üçün qapımızı açmaq, ona ikram etmək əziz millətimizin seçkin vəsfi olmuşdur. Qonaqpərvərlik əcdadımızdan bizə yadigar qalan ən qiymətli xislətlərimizdən biridir. Qonağın qəlbini xoş etmək, onları Allahın əmanəti kimi görüb razı salmaq bir cəmiyyət olaraq bizim mənəviyyat mayamızda var olan fəzilətlərdəndir.   

Lakin təəssüflər olsun ki, zəmanəmizdə bu ruhdan uzaqlaşaraq özünə yadlaşan bəzi nadanların vətənimizə pənah gətirən məzlumlara kömək etmək bir tərəfə, ağız-burun əyərək: “Onlar da yurd-yuvalarını qoyub gəlməyəydilər” tərzində cahilanə sözlərlə vicdandan uzaq bir tövr sərgilədikləri məlumdur. 

Allah göstərməsin, bir qış günü şiddətli zəlzələ olsa “Amanın günüdür, çöl soyuqdur, isti yuvamızı tərk etməyək” – deyə bilərikmi? Evimiz başımıza yıxılmadan tələsik özümüzü çölə atmarıqmı? Bu gün suriyalı qardaşlarımızın vəziyyəti də bundan fərqlənmir.

Unutmayaq ki, biz İspaniyada katoliklərin qətliamından qaçaraq müsəlmanın mərhəmətinə pənah gətirən yəhudilərə Yaradandan ötrü yaradılana şəfqət düsturu ilə insanlıq adına və məzlumu himayə etmək naminə qapı açan, çörəyini bölüşən əcdadın nəvələriyik.

Elə isə bu gün suriyalı qardaşlarımıza sahib çıxmaq, onları himayə etmək həm din qardaşlığından meydana gələn vəzifəmiz, həm də insanlıq borcumuzdur.

Bu xüsusda özümüzə cəmiyyətdəki qəflət əhlini yox, bizə Haqq-Təalanın “örnək nəsil” olaraq təqdim etdiyi “əshabi-kiram”ı nümunə götürməliyik. Halımızı onların halına görə nizamlamalıyıq.

Düşünməliyik ki:

Biz ehsan və ikramlarımızla əshabi-kirama nə qədər yaxınlaşa bilirik? Din qardaşımızı özümüzdən üstün tutmaq, onlara verilənlərdən dolayı qəlbimizdə kiçicik bir narahatlıq keçirməmək və nəfsimizin xəsisliyindən çəkinmək xüsusunda səhabələrə nə qədər bənzəyirik?

İki nəfər əshabi-kiramdan Salman Farisi t-a salam verib soruşur:

- Sən Rəsulullah r-in səhabəsisən? O da:

- Bilmirəm, - cavabını verir. Gələnlər, - olmaya, yanlış adamın yanına gəldik, - deyə düşünərkən Salman t sözlərini belə tamamladı:

“Mən Rəsulullah r-i gördüm, Onun məclisində oldum. Ancaq Allah Rəsulunun əsl səhabəsi Onunla birlikdə cənnətə girə bilən kəsdir”. (Heysəmi, VIII, 40-41; Zəhəbi, Siyər, I, 549)

Halbuki Salman t yüksək fəzilətlərinə görə ən seçkin səhabələrdən olmuş, Rəsulullah r -in:

“Salman bizdəndir, Əhli-Beytdəndir”[3] iltifatına məzhər olmuşdu. Buna baxmayaraq o mübarək səhabə Allaha qulluğunu, Rəsulullah r-in sünnəsinə bağlılığını və dində göstərdiyi səyləri heç vaxt kifayət görməyib daima “xovf və rəca”, yəni “qorxu və ümid” duyğuları arasında titrək könüllə yaşamışdır.

Biz də Allah və Rəsuluna itaətimizi, ənsar və mühacirlərə gözəlliklə tabe olmaq istiqamətində göstərdiyimiz səy və fədakarlıqlarımızı heç vaxt kifayət görməyib son nəfəsimizə qədər artan qulluq həyəcanı içində yaşamaq məcburiyyətindəyik. Əgər biz də axirətdə Həzrət Peyğəmbərlə, mühacir və ənsarla birlikdə olmaq istəyiriksə, bu gün onların əxlaqı ilə əxlaqlanmalı, həyatımızın hər mərhələsində onları addım-addım təqib etməyə səy göstərməliyik.

Bizim diqqət edəcəyimiz əsas xüsus bu olmalıdır. Mərhəmətimizi, ehsan səviyyəmizi, fədakarlıq dərəcəmizi daima bu ölçüyə görə tənzimləməliyik…

Şeyx Sədi həzrətləri buyurur:

“Qapına bir qərib gələrsə, əliboş göndərmə. Allah göstərməsin, bəlkə, bir gün gələr, sən də qərib olar, qapıları gəzərsən”.

Düşünməliyik ki, bu gün biz hər cür vəhşilik və qətliamın yaşandığı diyardan gələn suriyalı qardaşlarımızın yerində, onlar da bu gözəl vətəndə yaşaya bilərdilər. Biz onların qapısına sığınmış olsaydıq, nə cür qarşılanmağı gözləyər, gördüyümüz rəftara qarşı nə fikirləşərdik?..

Allah Rəsulu r belə buyurur:

“Sizdən biriniz özü üçün istədiyini din qardaşı üçün də istəmədikcə həqiqi mənada iman etmiş olmaz”. (Buxari, İman, 7; Müslim, İman, 71-72)

Bu nəbəvi bəyana görə öz başımıza gəlməsini istəmədiyimiz heç bir çətinliyi din qardaşımıza da rəva görə bilmərik. İslam bu qədər həssas vicdan və qayğıkeş ürək istəyir. Qəribə, möhtaca, kimsəsizə baxarkən özümüzü onların yerinə qoymağı əmr edir.

Allah-Təala ayeyi-kərimələrdə belə buyurur:

“Elə isə yetimə zülm etmə! Dilənçini də (qapıdan) qovma!”. (əd-Duha, 9-10)

Həmçinin Allah-Təala başqa bir ayeyi-kərimədə “قَوْلاً مَيْسُوراً - xoş bir söz” buyurur. Yəni möhtaca infaq etmək üçün heç bir imkanınız yoxdursa, ona arxa çevirməyib, ən azından təsəlli verməyimizi istəyir. Heç nə verməsək də, ən azından şirin dillə könlünü alacaq bir neçə söz söyləməyimizi əmr edir. (Bax. əl-İsra, 28)

Rəbbimiz belə buyurur:

“Xoş bir söz və günahları bağışlamaq əziyyətlə (minnətlə) verilən sədəqədən daha yaxşıdır…” (əl-Bəqərə, 263)

“Ey iman gətirənlər! Sədəqələrinizi malını riyakarlıqla (özünü xalqa göstərmək üçün) sərf edən, Allaha və axirət gününə inanmayan şəxs kimi, minnət qoymaq və əziyyət verməklə puça çıxarmayın…” (əl-Bəqərə, 264)

Həzrət Mövlana da qəlbiqırıq möhtaclara qarşı son dərəcə diqqətli olmamız gərəkdiyini ifadə edərək belə buyurur:

“Yoxsul insan comərdlərin güzgüsüdür. Əsla güzgüyə qarşı könül qırıcı sözlər söyləyərək onu buğlandırma”.

Biz də bu gün mərhəmətimizin, şəfqətimizin, fədakarlığımızın səviyyəsini biçarə din qardaşlarımızın könül güzgüsündə seyr edib halımızı nəzərdən keçirməliyik.

Bir Azərbaycan atalar sözündə deyildiyi kimi:“Nə tökərsən aşına, o çıxar qaşığına”. Yəni insan etdiyini görər. Bu gün yaxşılıq edən sabah yaxşılıq görər. Bu gün möhtaca arxa çevirənə isə sabah möhtac olduqda arxa çevirərlər…

Şeyx Sədi həzrətləri buyurur:

“Birinə yaxşılıq etdiyin zaman “mən ağayam, o mənə möhtacdır” – deyə lovğalanma! Zaman o möhtacı vurub demə! Çünki vuran qılınc hələ qınına girməyib, ola bilər ki bir gün səni biçər”.

Dünya həyatı eniş-yoxuşlarla, acı-şirin sürprizlərlə dolu bir imtahan mövsümüdür. Xeyir və şərin Allahdan olduğuna inanmaq iman əsaslarından biridir. Haqq-Təala bəndələrini bəzən xeyirlə, bəzən də şərlə imtahan edər.

Yəni bu imtahan aləmində nələrlə qarşılaşacağımız məchuldur. Məşhur ifadə ilə desək “اَللَّيْلَةُ حُبْلٰى – gecələr hamilədir… Lakin hansı sürprizlərə hamilə olduğu məchuldur… Bu etibarla heç vaxt mövcud halımıza baxıb “nə oldum” deməməli, rahatlığa düşməməli, əksinə, “sonum və aqibətim necə olacaq” dərdi ilə daim ayıq-sayıq olmalıyıq.

Ayeyi-kərimədə buyurulur:

“Biz bu günləri (bu hadisələri) insanlar arasında növbə ilə dəyişdiririk ki, Allah iman gətirən şəxsləri (başqalarından) ayırd etsin və içərinizdən şəhidlər (şahidlər) seçsin…” (Ali-İmran, 140)

Xülasə, bir gün qalib ola bilərik, başqa bir gün məğlub. Bir gün sağlam ola bilərik, başqa bir gün xəstə. Bir gün verən əl ola bilərik, bir gün alan əl…

Şeyx Sədi həzrətləri buyurur:

“Ey igid, güc-qüvvətinə güvənib acizlərin əllərini qırma! Zəiflərin qəlbini yaralama! Çünki sən də, səndən daha güclü və qüvvətli birinin qüdrəti və zülmü altında aciz qala bilərsən…”

Deməli, xoş günümüzdə həddi aşmamalı, çətinlik çəkən insanların halına biganə qalmamalı, zəifləri, düşkünləri, biçarələri xor görməməli, Allahın qullarına xor baxmaqdan çəkinməliyik. Hər zaman onları öz yerimizdə, özümüzü də onların yerində görə bilməliyik.

Üzərimizdəki nemətlərin şükrü mahiyyətində həmin nemətdən məhrum olanlara xidmət və ikram etməyi səadət bilməliyik. Hətta təşəkkür ədası ilə infaq etməliyik. Alanın minnət altında qalacağı deyil, verənin minnətdar olacağı şəkildə ehsan etməliyik.

Örnək nəslimiz olan əshabi-kiram infaq etdikləri zaman qarşılarındakına belə deyirdilər:

“Biz sizi ancaq Allah rizasından ötrü yedirdirik. Biz sizdən (bu ehsan müqabilində) nə bir mükafat, nə də bir təşəkkür istəyirik. Həqiqətən, biz Rəbbimizdən, çox sərt (müdhiş), çətin gündən qorxuruq!”. (əl-İnsan, 9-10)

Bu xüsusda Əbul-Leys Səmərqəndi həzrətləri də belə buyurur:

“Verən adam alana təşəkkür ədası ilə ikram etməlidir. Çünki alanın nəsibi dünyəvi bir ehtiyacının qarşılanması, verənin nəsibi isə ilahi riza və axirətdəki sonsuz lütfdür. Belə olduğu təqdirdə verən daha karlıdır. Ona görə də qarşısındakı adama təşəkkür etməlidir”.

Mövlana həzrətləri də fəqir və zəiflərə edilən ehsan və ikramlardan, əslində, infaq edənlərin daha çox istifadə edəcəyini belə ifadə buyurur:

“Yoxsul adam comərdlik və yaxşılığa möhtac olduğu kimi comərdlik və yaxşılıq da yoxsul adama möhtacdır. Gözəllər gözəlliklərini müşahidə etmək üçün hissiz-passız və parlaq güzgü axtardıqları kimi comərdlik də yoxsulları və zəifləri axtararlar”.

“Allahın comərdlik təcəllisinin təzahürü yoxsullardır. O yoxsullar ki, kərəm sahiblərinə müraciət edərlər. Dərdlərini onlara açarlar. Beləliklə də himayədar zənginlər üçün səadət yollarını hazırlamış olarlar”.

Həqiqətən, infaq edən kəs bu sayədə həm günahlarının əfvinə və Rəbbinin rizasına qovuşacaq, həm də sevindirdiyi möhtacların xeyir-duaları ilə bir çox bəla, müsibət, xəstəlik və ibtilaları dəf etmiş olacaqdır.

Necə ki, hədisi-şəriflərdə belə buyurulur:

“Fəqirləri himayə edin. Aranızdakı zəiflər sayəsində Allahdan yardım görüb, ruziləndiyinizdən şübhəniz olmasın”. (Əbu Davud, Cihad, 70/2594; Əhməd, V, 198)

“Allah bu ümmətə aralarındakı zəiflərin duası, ibadəti və ixlası səbəbi ilə yardım etməkdədir”. (Nəsai, Cihad, 43)

Bir sözlə, başda suriyalı mühacir qardaşlarımız olmaq şərti ilə cəmiyyətimizdəki zəif, möhtac və iztirabdan qıvranan insanlara qol-qanad gərərək onları şəfqət, mərhəmət və nəzakətlə himayə etmək bu gün alovla əhatəli olan məmləkətimizi də həmin zəiflərin duası bərəkəti ilə - inşallah- Allahın himayəsinə, ilahi rəhmət və yardımına nail edəcəkdir.

Rəbbimiz bizi qəflətə düşməkdən qorusun. Hər birimizi şükürsüzlük səbəbi ilə üzərindən nemət, rəhmət və yardımın qaldırıldığı bədbəxtlərdən olmaqdan mühafizə etsin.

Amin!..