HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR

HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR

-Loğman Həkim u- 4

Loğman -ə.s- buyurur:

“Oğlum! (Haqqın) vəd etdiyi şeylər sürətlə sizə sarı gəlir. Siz də qaçaraq axirətə sarı gedirsiniz. Dünya sizdən ayrılmaq üçün arxasını çevirib gedir, axirət isə sizə sarı (qaçaraq) gəlir. Şübhəsiz ki özünə doğru getdiyiniz (sonsuzluq) diyarı içindən çıxıb ayrıldığınız (fanilik) diyarından sizə daha yaxındır.”[1]

[İnsan oğlunun həyat macərası başlı başına bir ibrət səhnəsidir: İnsan dünyaya heç bir şeyi olmadan gəlir. Dünyaya aid heç bir şeyi də özü ilə apara bilməz. Rəbbimiz biz qullarını fani dünyanın bər-bəzəkli cazibələriylə sınayır. Mənəvi tərbiyədən keçməmiş bir insan bu gerçəyi bilə-bilə dünyaya meyil salaraq ehtirasa qapılır. Bir gün vidalaşacağı şeylər uğrunda ilahi sərhədləri tapdalayır. Sonsuzluq diyarı olan axirətini məhv etmək bahasına fanilik diyarı olan dünyasını abadlaşdırmaqla məşğuldur.

Halbuki bütün fani nemətlər bir adamın olsa və həmin adam zövq-səfa içində min il yaşasa, nə xeyri! Sonunda gedəcəyi yer bu quru torpağın dar bir çuxuru deyilmi? Dünya vəfasızdır; verdiyi hər şeyi bir gün mütləq geri alar. Bəndəyə isə yalnız hesabı və əzabı qalar. Beləliklə axirətdən xəbərsiz yaşanan bir dünya həyatı səadət və səltənət içində keçmiş olsa belə, əslində əbədiyyət iflasından başqa nədir ki?!

Əsil səadət bu fani dünyada Allah-Təalanın razılığını, məhəbbətini və dostluğunu qazanaraq əbədi həyata səlim bir qəlb ilə köçə bilməkdir. Əsil ağıllı insan da ölümü yadından çıxarmayan və axirətdə getmək istədiyi yerə görə bu gündən hazırlıq görən kimsədir. Çünki Haqq-Təala belə buyurur:

“Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun! Hər kəs sabah üçün nə etdiyinə (axirət üçün özünə nə hazırladığına) nəzər salsın. Allahdan qorxun. Həqiqətən, Allah etdiklərinizdən xəbərdardır!” (əl-Həşr, 18)

Digər tərəfdən Haqq-Təala “fəcrə and olsun” buyuraraq bütün məxlu­qa­tın yeni bir günə oyandığı o böyük ana and içir. Demək ki, Rəbbimiz o anın hikmətlərinə diqqət edib, onun təfəkküründə dərinləşməmizi istəyir. Biz də hər şəfəq vaxtı belə bir təfəkkür atmosferinə girməliyik:

Allah-Təala mənə ömür təqvimindən yeni bir səhifə açdı. Halbuki bu yeni fürsəti bir çoxlaırna vermədi. Dünən həyatda olan bir çox insan bu gün artıq yoxdur. Bu yeni gün məni dünyadan bir gün daha uzaqlaşdırdı, axirətə isə bir gün daha yaxınlaşdırdı. Aldığım hər nəfəs məni son nəfəsə yaxınlaşdırır. O halda bu günümü necə qiymətləndirməli, bugünkü səhifəmi nələrlə doldurmalıyam? Çünki Kiramən-katibin mələklərinin yazaraq doldurduğu gündəliyim ilahi məhkəmədə istifadə olunacaq şəxsi işim kimi qiyamətə göndəriləcək…

Beləliklə, gerçək həyatın axirət olduğunu və bu fani dünyaya axirəti qazanmaq üçün göndərildiyimi əsla unutmamalıyam. Bu günümün son günüm ola biləcəyi şüuruyla yaşamalı, hər nəfəsi son nəfəs bilməliyəm.

“Sabah edərəm deyənlər həlak oldu” -buyurulur. Sabah sağ olub-olmayacağım məchuldur! Rəsulullah -s.ə.s- də: “Namazını (dünya ilə) vidalaşan bir kimsənin namazı kimi qıl!..” -buyurur.[2] O halda bu gün namazlarımı bu ruh halına sahib olaraq xüşu ilə qılmalı, maddi-mənəvi borclarımı ödəməli, üzərimdə haqqı olanlarla halallaşmalı, heç kimi incitməməli, heç kimdən də inciməməli, ətrafıma daim rəhmət saçmalıyam. Nəhayət, dünyaya vida edən bir adam kimi həssas və rəqiq qəlbə sahib olmalıyam…]

Loğman -ə.s- buyurur:

“Ey oğlum! Allaha itaəti özünə ticarət et ki, sərmayə qoymadan davamlı qazanc əldə edəsən!”[3]

[Dünya həyatının ən qazanclı anları Allaha itaət halında keçirilən vaxtlardır. Dünyadakı ən sərfəli ticarət də fani olanı verərək baqi olanın qazanıldığı ticarətdir. Bu səbəblə möminin ən böyük bəxtiyarlığı Allahın əmrlərinə tam bir təslimiyyət göstərərək saleh bəndə olmaqdır.

Haqqa qul olan Onun məxluqatına qul olmaqdan xilas olar, həqiqi azadlığa qovuşar. Əks halda insan zalım insanların qulu-köləsi, malın və mülkün əsiri, nəfsani arzuların zəbunu olmaqdan xilas ola bilməz. Bu əsa­rətlərdən yeganə qurtuluş fidyəsi isə nəfsini Allaha ram edərək Onun əmrlərinə tamamilə təslim olmaqdır. Mömin üçün dünya həyatında bundan daha qazanclı və sərfəli bir ticarət yoxdur. Çünki nəfsini Allaha satan, yəni həva və həvəslərindən imtina edərək ilahi əmrlərə təslim olan kəs dünyadan da nəsibini alar. Lakin özünü dünyaya ram edən insan Allahın rizasından məhrum qalar. Necə ki, ayeyi-kərimədə belə buyurulur:

“Kim axirət qazancını (savabını) istəyirsə, onun qazancını artırar, dünya mənfəəti istəyənə də ondan verərik. Onun axirətdə heç bir payı yoxdur”. (əş-Şura, 20)

Dünya həyatında Allahın rizası yerinə dünyəvi mənfəətlər üçün çalışıb əldən düşən qafillər haqqında da Qurani-Kərimdə: “Əlləşib-vuruşmuş, lakin boş yerə yorulmuş” (əl-Ğaşiyə, 3) buyurulur. Bu acı aqibətə düçar olmamaq üçün aşağıdakı ayeyi-kərimənin məzmununa girmək lazımdır:

“Allah, şübhəsiz ki, möminlərin canlarını və mallarını (vəd edilmiş) Cənnət müqabilində satın almışdır...”  (ət-Tövbə, 111)

Rəvayətə görə bu ayeyi-kərimə Məkkədə ağır əziyyətlər altında tövhid mübarizəsi verən Hz. Peyğəmbəri öz diyarlarına dəvət edən mədinəli möminlərin Aqabədə etdikləri beyətdən sonra nazil olmuşdur. Bu beyətdə mədinəlilərdən Abdullah bin Rəvaha t ayağa qalxaraq:

“- Ya Rəsulallah! Rəbbin və özün üçün bizim üçün istədiyin şərti qaşa bilərsən”, -dedi. Rəsuli Əkrəm -s.ə.s- belə buyurdu:

“- Rəbbim üçün şərtim, Ona ibadət etməniz və heç bir şeyi Ona şirk qoşmamanızdır. Özüm üçün şərtim isə canlarınızı və mallarınızı necə qoruyursunuzsa, məni də eləcə qorumanızdır.”

Mədinədən gələn mübarək səhabə topluluğu:

“- Bunun müqabilində bizi nə gözləyir?”, -deyə soruşdular. Həzrət Peyğəmbər r cavab verdi:

“- Bunun müqabilində sizi Cənnət gözləyir!”. Oradakılar:

“- Bu, necə də sərfəli ticarətdir! Bundan nə dönərik, nə də dönülməsini istəyərik!”, -dedilər. (İbni Kəsir, Təfsir, II, 406)

Allah-Təala ən gözəl və ən qazanclı ticarəti belə tərif edir:

“Allahın Kitabını oxuyan, namaz qılan, özlərinə verdiyimiz ruzilərdən (Allah yolunda) gizli və aşkar xərcləyənlər kasad olmayacaq bir ticarət (savab) umarlar ki, (Allah) onlara (əməllərinin) mükafatlarını versin və Öz lütfündən (kərəmindən) onlara artırsın!..” (əl-Fatir, 29-30)

Bu ayeyi-kərimələrdə xəbər verilən əbədi qurtuluş vəsiləsi olan ticarətin ilk addımı Qurani-Kərimi oxumaq, oxutmaq, həyatımızı onun ölçülərinə görə tənzimləmək, Quran həqiqətləriylə incə, dərin və zərif bir ruha sahib ola bilməkdir.

İkincisi isə, namazı iqamə etməkdir. Yəni namazda Allahla görüşə bilməkdir. Allah-Təala daim bizimlə olduğunu bildirir. Bizim də hər daim Onunla olmamızı istəyir. Ruhumuzun meracı olan namazı da dünya şərtlərində yaşana biləcək ilahi vüslətə ən böyük vəsilə qılır. Bunun üçün də “Səcdə et və yaxınlaş!” (əl-Ələq, 19) buyurur.

Mirzə Məzhər Canı-Canan (rəhmətullahi əleyh) belə buyurmuşdur:

“Hər əməlin bir keyfiyyəti var. Namaz bütün xüsusiyyətləri özündə cəm etmişdir. O, Qurani-Kərim tilavəti, təsbihat, Salavati-Şərifə və istiğfar kimi zikrlərin nurlarını ehtiva edir. Əgər namazın ədəbləri layiqincə yerinə yetirilsə, Əsri-Səadətin ruhani hallarına bənzəyən ən feyzli və bərəkətli hallar namazda yaşanar.”[4]

Əbədi qurtuluş vəsiləsi olan qazanclı ticarətin üçüncü şərti isə gizlində və aşkarda infaq edə bilməkdir. Mömin gizli infaqı seçməlidir. Lakin aşkarda infaq etməyə məcbur qaldıqda da -riya və nümayiş təhlükəsi səbəbiylə- ixlasını qorumağa daha böyük bir etina göstərməlidir.]

Loğman -ə.s- buyurur:

“Oğlum! Möminin iki ürəyi olmalıdır, biriylə ümid bəsləməli, digəriylə qorxmalıdır.”[5]

[Dünyəvi məsələlərdə qorxu və məhəbbətin bir ürəkdə birləşməsi mümkün deyil. Lakin bu qayda mənəviyyatda tamam fərqlidir. Kamil bir mömin Allahın saysız nemətlərinin təfəkküründə dərinləşdikcə, könlü məhəbbətullahla dolar. “Yaradan Rəbbinin adıyla oxu!” (əl-Ələq, 1) əmrinə itaət edərək, məhəbbət nəzəriylə baxdıрı hər varlıq vəsiləsiylə qəlbən Allaha yüksələr. Bu yaxınlıq və dostluрu itirməmək üçün də həddən artıq diqqət edər və ehtiyatlı olar. Allaha olan sevgisini zədələməkdən qorxaraq narahatlıq keçirər və qəlbi titrəyər.

Peyрəmbərlər və övliyaullahın həyatları bu halın ali təzahürləriylə doludur. Bu mənada Allahın Xəlili olan İbrahim -ə.s- belə, həmin narahatlıqla Rəbbinə: “(İnsanların qəbirlərindən çıxardılıb) dirildəcəyi gün (qiyamət günü) məni zəlil (rüsvay) etmə!” (əş-Şuəra, 87) –deyə dua etmişdir.

Xavf və rəca, yəni qorxu ilə ümid möminin qəlbində daim olması zəruri olan bir qulluq müvazinətidir. Yəni möminin qəlbində Allahın rizası və məhəbbətindən məhrum qalaraq qəzəbinə düçar olma qorxusuyla, Onun sonsuz rəhmət və baрışlamasına nail ola bilmə ümidi daim eyni tarazlıqda mövcud olmalıdır. Mömin son nəfəsinə qədər bu qəlbi ahəngi mühafizə etməlidir. Çünki Qurani-Kərimdə və hədisi-şəriflərdə cənnətə bir qarış qalmış ilahi əzaba düçar olanlar və bunun əksinə, cəhənnəmə bir qarış qalmış ilahi rəhmətə məzhər olanlardan xəbər verilir.

Yəni son nəfəsdə kimin imanla gedəcəyi məchuldur. Bu xüsusda peyрəmbərlər və onların müjdələdiyi insanlar xaric, heç kimin zəmanəti yoxdur. Bununla yanaşı ayeyi-kərimədə:

“Ey iman gətirənlər! Əgər siz Allaha (Allahın dininə və Peyğəmbərinə) yardım göstərsəniz, O da sizə yardım göstərər və sizi sabitqədəm (cihadda möhkəm, qüvvətli) edər.” (Muhəmməd, 7) buyurulmaqdadır. Beləliklə, mömin son nəfəsdə iman qurtuluşu üçün həm həyatı boyunca ilahi riza istiqamətində cəhd göstərməli, həm də Allahın rəhmət və baрışlamasına nail ola bilmək ümidiylə dua və yalvarış halında olmalıdır. Yusif -ə.s- da: “…Mənim canımı müsəlman olaraq al və məni əməlisalehlərə qovuşdur!”[6] duasıyla Allaha münacat halını qorumuşdur.]

Loğman -ə.s- buyurur:

“Oрlum! Dünya dərin bir dəryadır. (Arif olmayan alimlər və) bir çox insan bu dəryada boрulub həlak olmuşdur. Bu dəryada sənin gəmin Allaha (aram tapmış bir qəlb ilə) iman etmək olsun. Gəminin təchizatı isə təqva və ibadətlər olsun! Gəminin (səfərini təmin edən) yelkənləri də din olsun! Belə bir gəmiylə Allaha təvəkkül edərək yol alsan, (yenə də nəticədə) bəlkə xilas olar, bəlkə də xilas ola bilməzsən!”[7]

Əbədiyyət yolçusu olan insanın bu dünyada qazanacağı ən yaxşı axirət azuqəsi şübhəsiz ki, iman və saleh əməllərdir. Bununla yanaşı, kamil bir mömin nə qədər saleh əməllər işləsə də, bunlara arxayın olaraq qurtulacağına, yəni cənnət əhlindən olacağına qəyiyyətlə inanmaz. Əməllərini ən gözəl şəkildə ifa etməklə yanaşı, buna deyil, yalnız Allahın rəhmət və məğfirətinə ümid bəsləyər. Bu hal möminləri əməllərinə güvənərək məğrur olma xəstəliyindən  qoruyan vacib bir qulluq ədəbidir. Buna görə də vəli qullar müstəsna bir təqva həyatı yaşamalarına baxmayaraq yenə də özlərini digər insanlardan geridə qəbul edər, hər kəsin qurtulacağı, özlərinin isə qurtula bilməyəcəyi təlaşıyla qulluq səylərini daha da artırmağa çalışarlar.

Elm və irfan sahəsində müstəsna yerə sahib olması səbəbiylə yaşadığı əsrdə “Günəşlər Günəşi” adı ilə tanınan Xalid Bağdadi həzrətləri bu qulluq ədəbindən doğan hissiyyatını qardaşına belə ifadə etmişdir:

“…Heç kimi xor görmə, özünü heç kimdən üstün sayma! Var gücünlə qəlbi və cismani ibadətlərə sarıl! Buna baxmayaraq özünü “heç bir xeyirli əməl işləyə bilməmiş bir miskin” bil!.. Allaha and olsun ki, anamın məni dünyaya gətirdiyi gündən bəri tək bir xeyirli əməl işlədiyimə inanmıram… Əgər öz nəfsini bütün xeyirli işlərdə müflisləşmiş olaraq görmürsənsə, bu, cəhalətin ən son həddidir. Özünü müflisləşmiş olaraq gördükdə də əsla Allahın rəhmətindən ümidini kəsmə! Çünki Allahın fəzli və kərəmi qul üçün bütün insanların və cinlə­rin əməlindən daha xeyirlidir…”

Digər tərəfdən heç bir qul nə qədər günah işləmiş olursa olsun, Allahın rəhmət və baрışlamasını yox sayaraq ümidsizliyə qapılıb özünü mütləq şəkildə cəhənnəmlik olaraq görməməlidir. Necə ki, Uca Rəbbimiz belə buyurur:

“(Ya Peyğəmbər! Mənim adımdan qullarıma) de: “Ey Mənim (günah törətməklə) özlərinə zülm etməkdə həddi aşmış bəndələrim! Allahın rəhmindən ümidsiz olmayın. Allah (tövbə etdikdə) bütün günahları bağışlayar. Həqiqətən, O bağışlayandır, rəhm edəndir!” (əz-Zumər, 53)

Bu ayeyi-kərimədə müjdələnən ilahi rəhmətə nail ola bilmək üçün, dərhal ardınca gələn bu ayənin də məzmununa girərək, tövbə ilə Haqqa yönəlmək lazımdır:

“(Tövbə edib) Rəbbinizə dönün. Əzab sizə gəlməmişdən əvvəl Ona təslim olun. Sonra sizə heç bir kömək olunmaz!” (əz-Zumər, 54)

Hz. Peyрəmbər r də belə buyurmuşdur:

“Əgər mömin Allahın əzabının şiddət və keyfiyyətini bilsəydi, əsla cənnəti ümid etməzdi. Kafir də Allahın rəhmətini tam olaraq idrak edə bilsəydi, Onun cənnətindən əsla ümidini kəsməzdi.” (Müslim, Tövbə 23)

Xavf və rəca xüsusunda Quran və Sünnənin təlqinləriylə kamilləşən səhabeyi-kiram da böyük bir mənəvi oyanıqlıq içində olmuş və və qəlbi riqqətə sahib idilər. Necə ki, Ibn Əbi Muleykə (rəhmətullahi əleyh) belə deyir:

“Rəsulullah r-in səhabələrindən otuz nəfəri gördüm. Onların heç biri öz nəfsi üçün nifaqdan qorxurdu. Onların heç biri (yüksək ədəblərindən ötrü) Cəbrayıl və Mikayılın imanı kimi (qüvvətli) bir imana sahib olduрunu söyləyə bilmirdi.” (Buxari, Iman, 36)

Həzrət Ömər -r.a-  kimi böyük bir Islam şəxsiyyəti belə özünü bu qorxudan azad hiss etmirdi. Bildiyimiz kimi Hz. Peyрəmbər –s.ə.s- qəlbində nifaq əlaməti olanları səhabələrindən yalnız sirdaşı Hz. Hüzeyfətül-Yəmaniyə bildirmişdi. Bunu bilən Həzrət Ömər t xəlifəliyi zamanında bir gün Həzrət Hüzeyfənin yanına gedib könlünü narahat edən o böyük qorxunu dilə gətirdi:

“- Ey Hüzeyfə! Allah xatirinə söylə, məndə nifaq əlaməti varmı?!”

Həzrət Hüzeyfə də:

“- Ey Xəlifə! Yalnız sənə təminat verərəm, səndə nifaq əlaməti yoxdur!”, -cavabını verdi.

Həzrət Ömər -r.a- kimi o böyük şəxsiyyət bütün fəzilətlərinə baxmayaraq, qəlbindəki xavf və rəca müvazinəti səbəbiylə belə buyurmuşdur:

“Əgər göydən gələn bir səs:

“- Ey insanlar, cəhənnəmə yalnız bir nəfər girəcək”, -desə, o adamın mən olacaрından qorxaram. “Ey insanlar, cənnətə yalnız bir nəfər girəcək”, -desə, o zaman da cənnətə girəcək adamın mən olacaрına ümid edərəm”.[8]

Xülasə, möminin qəlbi daima qorxu ilə ayıq, ümid ilə də hüzur və sakitlik içində olmalıdır.]

Loğman -ə.s- buyurur:

“Ey oрlum! Dünyadan sənə kifayət edəcək qədərini götür! Axirətinə zərər verəcək şəkildə tamamən ona dalma! Dünyanı da tamamilə tərk etmə ki, sonra insanlara möhtac hala düşərsən (onlara yük olarsan). Şəhvətini qıracaq qədər oruc tut. Lakin səni (taqətdən salaraq) namazdan uzaqlaşdıracaq qədər çox oruc tutma! Çünki namaz Allaha orucdan daha sevimlidir.”[9]

[Mömin hər işdə etidal üzrə olmalı, ifrat və təfritdən, yəni həddən artıрına qaçmaqdan çəkinməlidir. Dünya işlərində, axirət yönlü səy və xidmətlərində, hətta ibadət həyatında heç vaxt həddən artıрa meyil etməməli, daim Allah və Rəsulunun təyin etdiyi hüdudlar çərçivəsində balanslı bir həyat yaşamalıdır. Qulluq həyatının məqbul bir səviyyədə davam etməsi də buna baрlıdır.

Rəsulullah -s.ə.s- bir gün:

“- Orta yolu tutun, dümdüz olun. Bilin ki, heç biriniz əməli sayəsində qurtuluşa çata bilməz.” buyurmuşdu. Yanındakı səhabələr:

“- Bu dediyiniz sizə də aiddir, ey Allahın Rəsulu?”, -deyə heyrətlə soruşdular. Hz. Peyрəmbər -s.ə.s-:

“- (Bəli) Mən də xilas ola bilmərəm. Ancaq Allah rəhmət və kərəmiylə məni baрışlasa, o başqa!” cavabını verdi. (Müslim, Münafiqin, 76, 78)[10]

Ibadətlərdə səhlənkar davranmaq insanı axirətdə çətin vəziyyətə salacaрı kimi həddindən artıq həyəcana qapılıb ehtirasla hərəkət etmək də bir müddət sonra yorрunluq, bezginlik və səhvlərə səbəb ola bilər. O halda orta yolu tutmaq və davamlılıрı əsas götürmək lazımdır. Aşaрıdakı hadisə bunu nə gözəl izah edir:

Rəsulullah r bir gün əshabi-kirama qiyamətdən bəhs etmişdi. Onlar da çox təsirlənib aрladılar. Sonra aralarından on nəfər Osman bin Məz­unun evində toplaşdı. Aralarında gedən müzakirələr nəticəsində bundan sonra dünyadan əl ətək çəkməyə, qadınlarla evlənməməyə, gündüzləri orucla, gecələri isə səhərə qədər ibadətlə keçirməyə, ət yeməməyə, xanımlarına olan əlaqəni azaltmaрa, gözəl ətir vurmamaрa və yer üzündə gəzib-dolaşmamaрa qərar verdilər. Rəsulullah -s.ə.s-  bunu eşitdikdə əvvəlcə onlara xəbərdarlıq etdi, sonra da əshabi-kiramı toplayıb belə xitab etdi:

“Bəzi adamlara nə olur ki, xanımlarıyla birlikdə olmaрı, yeyib-içməyi, gözəl ətirlə ətirlənməyi, yatmaрı və şəri dünya zövqlərini özlərinə haram edirlər. Şübhəsiz ki, mən sizə keşiş və ruhban olmaрı əmr etmirəm. Mənim dinimdə ət yeməyi tərk etmək, qadınlardan uzaqlaşmaq olmadıрı kimi, dünyadan əl-ətək çəkib monastırlara qapanmaq da yoxdur. Ümmətimin səyahəti oruc, ruhbanlıqları (təqvaları) isə cihaddır. Allaha ibadət edin, Ona heç bir şeyi ortaq qoşmayın, həcc və ümrə edin, namazlarınızı qılın, zəkatınızı verin, Ramazan orucunu tutun. Siz dostdoрru olun ki, başqaları da elə olsun. Sizdən əvvəlki ümmətlər həddi aşdıqları üçün həlak oldular. Dini özlərinə çətinləşdirdilər, Allah da onlar üçün çətinləşdirdi. Bu gün kilsə və monastırlarda olanlar onların qalıqlarıdır.”

Bunun üzərinə ayeyi-kərimə nazil oldu:

“Ey iman gətirənlər! Allahın sizə halal buyurduğu pak nemətləri (özünüzə) haram etməyin və həddi aşmayın. Doğrudan da, Allah həddi aşanları sevməz!” (əl-Maidə, 87) (Bax. Vahidi, s. 207-208; Əli əl-Qari, əl-Mirqat, I, 182-183)]

Loрman u buyurur:

“Ey oрlum! Allahdan qorx ki, qəlbin günah ləkələriylə dolu olduрu halda sənə ikram etsinlər deyə insanlara Allahdan qorxurmuş kimi görsənmə!”[11]

[Riya, ikiüzlülük və dini duyрuları istismar etmək Is­lam əxlaqına əsla yaraşmayan, son dərəcə çirkin xüsusiyyətlərdir. Ümid etdiyi bir mənfəəti əldə etmək üçün saleh insanların yanında kamil bir mömin kimi görünüb onların yanından ayrıldıqda buna zidd davranışlar sərgiləmək qəlblərdən keçənləri də bilən Allah-Təalanın qəzəbini cəlb edər. Bunun üçün də  Rəsulullah r bu xəbərdarlıрı edir:

“Ümmətim üçün ən çox qorxduрum şey Allaha şərik qoşmaqdır. Bu sözümlə onların aya, günəşə və ya bütə tapınacaqlarını nəzərdə tutmuram. Məni qorxudan Allahın rizası xaricindəki məqsədlər üçün ediləcək əməllər və gizli şəhvətlərdir (riya və götəriş duyрularıdır)”. (Ibn Macə, Zöhd, 21)

Həqiqi möminin bariz xüsusiyyəti səmimiyyəti, ixlası və sədaqətidir. Mövlana həzrətləri könüllərdəki bu ixlası mühafizə üçün:

“Ya olduрun kimi görün, ya da göründüyün kimi ol!..” buyurmuşdur.]

Allah-Təala hər birimizə ixlas, səmimiyyət, sədaqət və ədəblə zinətlənmiş bir qulluq həyatı yaşamaрı, rizası yolunda iman həyəcanıyla xidmət edə bilməyi nəsib və etsin.

Amin!..