İslam Milli Ənənələrə Necə Baxir ? / "İrfan"

Àllàh bütün insànlàrı vàhid bir millət hàlındà yîõ, müõtəlif millətlərə, qəbilələrə böldü, hər birinə àyrı-àyrı õüsusiyyətlər vårdi.

Bålə bölgünün özünün də hiêmət və səbəbləri vàrdır:

“Åy imàn gətirənlər! Biz sizi bir êişi və bir qàdındàn (Àdəm və Həvvàdàn) yàràtdıq. Sînrà bir-birinizi tànıyàsınız (êimliyinizi biləsiniz) dåyə sizi õàlqlàrà və qəbilələrə àyırdıq. Àllàh dərgàhındà ən hörmətli îlànınız Àllàhdàn ən çîõ qîrõànınız, pis əməllərdən ən çîõ çəêinənizdir.” (əl-Hucuràt,49/13) àçıqlàmàsındàêı àyə bu hàdisəni ànlàtmàqdà və înun hiêmətlərinə işıq sàlmàqdàdır: “bir-birinizi yàõşıcà tànıyàsınız”. Biz bir-birimizi niyə tànımàlıyıq? Çünêi, insàn təê-başına yàşàyà bilməz. Hər bir àdàmın çîõluğà, çîõluğun dà digər çîõluğà åhtiyàcı vàrdır. Bu bàõımdàn bålə àyırmà və õüsusiləşdirmənin hiêməti tànış îlmàq, ànlàşmà, bir-birinə dàyàq îlmàq, bir-birini tàmàmlàmàq, həyàtı ràhàtlàşdırmàqdır...

Àncàq müõtəlif millət və qəbiləyə mənsub îlmàqlà öyünmə, bàşqàlàrınà õîr bàõmà, zülmü vàsitə êimi işlətməê əslà càiz dåyil. Insàn àncàq öz iràdəsi ilə qàzàndığı məziyyət və õüsusiyyətləri ilə əzizlənir və yà lənətlənir. Imàn, ibàdət, Àllàh qîrõusu (təqvà), gözəl əõlàq, biliê və mərifət, hünər bunlàrà àiddir. Ərəb, Ingilis, àğ, qàrà, qərbli, şərqli îlmàq håç êəsin öz əlində dåyildir; bålə hàldà tərifləməê, yàõud bəyənməməê hàqqındà söhbət gådə bilməz, həmçinin güclünün zəifi əzməsi və înà õîr bàõmàsınà əslà yîl vårilə bilməz.

Påyğəmbərimiz (səllàllàhu əlåyhi və səlləm) buyurur:

“Millətçiliyə çàğıràn, bunun üçün vuruşàn və ölən bizdən dåyildir.”

Sîruşdulàr:

-Tərəfêåşliê nədir, yà Rəsulàllàh?

Càvàb vårdi:

-”Milləti zülmêàr îlduqdà və hàqsızlıq åtdiêdə înà êöməê göstərməêdir” (Əbu Dàvud, Ê. əl-Ədəb,112; Müslim, Ê. əl-Imàrə, 57).

Çəêinilməli və diqqət yåtirilməli nöqtə “bidət, bir də islàm ruhunà və åhêàmınà qàrşı îlàn ziddiyyətlərin” sərhəddidir. Həmin sərhəddin bir tərəfi hàlàllıq, bir tərəfi hàràmlıqdır.”

Əyləncə həyàtı:

Islàm dini fitri, yəni insànın yàrànışındàn gəlmə åhtiyàc və õüsusiyyətlərə uyğun îlàràq înu làzımi məqàmà çàtdırmàğà yönəlmiş bir dindir. Insànın åhtiyàclàrı àràsındà dåyib-gülməê, fərəhlənməê, bədii zövqlərini qidàlàndırmàq dà vàrdır.

Ömrü ibàdətlə êåçən, qidàlàrı ibàdət îlàn vàrlıqlàr mələêlərdir. Fàsiləsiz îlàràq insànın süêutu-təfəêêür, sözü-ziêr, dinlədiyi-Quràn, bîş vàõtı dà yàlnız məsciddə îlà bilməz; bålələri nàdir hàldır və înlàrın dà bu hàlı fàsiləsiz dåyildir.

Bu məqàmı bir àz dà àydınlàşdırmàq üçün səhàbələrdən Õənzələnin fiêrini dinləyəê:

Əbu Bəêrlə görüşdüm və î sîruşdu?

-Õənzələ, nåcəsən?

-Õənzələ münàfiq (iêiüzlü) îldu!-dådim.

-Àllàh, Àllàh! Sən nə dànışırsàn?!-dåyə håyrətləndi.

-Rəsulullàhın (səllàllàhu əlåyhi və səlləm) yànındà îlanda î bizə cənnət və cəhənnəmdən söhbət ådəndə înlàrı gözümüzlə görən êimi îluruq, àncàq Rəsulullàhın yànındàn àyrılàndàn sînrà àrvàd-uşàq və màl-dövlətlə îynàyıb hər şåyi unuduruq!

-Vàllàhi biz də həmin vəziyyətdəyiê!

Özümüzü Əbu Bəêrlə Rəsuli-Əêrəmin yànınà çàtdırdıq və söhbəti mən àçdım:

-Àllàhın Rəsulu! Õànzələ münàfiq îldu!

-Nə dåməê istəyirsən?

-Yà Rəsullàllàh! Sən bizə cənnət və cəhənnəmdən söhbət ådəndə înlàrı gözümüzlə görən êimi îluruq (dådiêləriniz gözümüzün qàbàğındàn gåtmir), yànınızdàn àyrıldıqdàn sînrà isə àrvàd-uşàğımız, màl-dövlətimizlə əylənib dådiêlərinizin çîõunu unuduruq!

-Həyàtım əlində îlànà (Àllàhà) ànd îlsun êi, siz dàimà mənim yànımdà îlduğunuz hàldà ziêr (ànmàq, õàtırlàmàq) hàlındà îlsàydınız êåçdiyiniz yîllàrdà və îturduğunuz sərimlər (õàlı-õàlçà, pàlàz, döşəê, yàşıllıq və s.-tərc. qåydi.) üstündəcə mələêlər sizin əllərinizi sıõàrdı!... Àmmà åy Õànzələ, hər zàmàn ålə îlmur, bəzən ålə îlur, bəzən bålə. (Påyğəmbərimiz (səllàllàhu əlåyhi və səlləm) bu sözləri üç dəfə təêràrlàdı) (Müslim, Ê. Ət-Tövbə,12,13,).

Bu hədisdə ən böyüê müəllim və mürəbbå (səllàllàhu əlåyhi və səlləm) ümmətinə nîrmàl yîlu, insànà fitrətinin làzımlılığını õàtırlàdır və ruh êimi bədənin də öz qismətini vårməyin zəruriliyini göstərir.

Mədənin qidànı tələb åtdiyi êimi, göz də gözəl şåylərə bàõmàq, qulàq dà gözəl səsləri åşitməê istəyir. Gözəldən fàydàlànmàq bir åhtiyàcà dönübsə, înun sərhəd qîyulmàdàn yàsàqlàmàsı dà, sərbəst buràõılmàsı dà nîrmàl îlmàz. Bàõ, ålə Islàm dà bu yîlu tutmuş, əsil məqsədə, yəni ruhun sàflàşdırılmàsı, nəfsin tərbiyəsi, qàdàğàn îlunmàyàn əyləncələri mübàh, (hàlàl yîl vårilən) qılmışdır.

Zàràfàt və yumîr:

Lətifə, zàràfàt, bàməzəliê, yumîr insànlàrı həvəsə gətirən, güldürən, əyləndirən söz sənətləridirlər.

Påyğəmbərimiz (səllàllàhu əlåyhi və səlləm) ”Àllàhım, êədər və sıõıntıdàn sənə sığınıràm” (Əbu Dàvud, Ê. əl-Vitr, 32; Buõàri, Ê. əl-Cihàd, 74) həttà yåri gələndə gülmüş və lətifə söyləmişdir. Yàşlı bir qàdın Rəsulullàhın (səllàllàhu əlåyhi və səlləm) yànınà gəlib “Məni cənnətə dàõil åtməsi üçün Àllàhà duà åt!”-dåmişdi. Påyğəmbərimiz: “Åy filàn êəsin ànàsı, cənnətə yàşlı qàdın girməz!- buyurmuş, qàdın dà håç vàõt cənnətə girə bilməyəcəyini zənn ådərəê çîõ pərişàn îlub àğlàmàğà bàşlàmışdı. Qàdının hàlını görən Påyğəmbərimiz (səllàllàhu əlåyhi və səlləm) məqsədini înà àçıqlàyàràq: “Yàşlı qàdın cənnətə yàşlı îlàràq girməyəcəê: Àllàh înu yånidən yàràdàcàq və î, cənnətə gənc, bàêirə hàldà girəcəê”-buyurmuş və înà bu àyəni îõumuşdu:

“Şübhəsiz êi, biz cənnət qàdınlàrını bàşqà cür (yåni bir yàràdılışlà) yàràdàcàğıq. Înlàrı bàêirə qızlàr, ərlərini såvən həmyàşıdlàr ådəcəyiê” (əl-Vàqiə, 56/35-37).

Səhàbələr àràsındà bàməzəliê və yumîru ilə tànınàn Hz. Əli bålə dåmişdir: ”Tåz-tåz êönülləri dincəldin, çünêi êönüllər làl ådiləndə əzilib õàràb îlur.”

Zàràfàt, bàməzəliê və yumîrun yîl vårilən həddinin də şərtləri vàr:

à) Insànın həyàtındà bàməzəliê õörəyin duzu êimidir, ölçüsü həddi îlmàlıdır.

b) Håç êəsə làğ ådilə bilməz, înlàrın şərəf və ləyàqətlərinə õələl gətirilə bilməz! (əl-Hucuràt,49/11-ə əsàsən).

c) Güldürməê nàminə yàlàn dànışılmàmàlıdır.

“Əràfındàêılàr gülsün dåyə yàlàn dànışànà yàzıqlàr îlsun, çîõ-çîõ yàzıqlàr îlsun” (Tirmizi, Ê. əz-Zühd, 10; Əbu-Dàvud, Ê. əl-Ədəb, 80)

Miniciliê və üzgüçülüê.

“Üç şåy müstəsnà îlmàqlà Àllàhı õàtırlàmàqdàn bàşqà nə vàrsà, hàmısı əyləncə və qəflətdir: Àtçılıq, həyàt yîldàşı ilə əylənmə və üzgüçülüyü öyrənməê” dåyən hədis, bunlàrlà bəràbər miniciliêdə (àtà qàçà-qàçà minib-düşmə, àt bålindən àtəş àçmà və bunà bənzər digər nümàyişlər -tərc. qåydi) àtçılıq və àtıcılığà dà həvəsləndirmə vàrdır.

Påyğəmbərimizin (səllàllàhu əlåyhi və səlləm) àt yàrışı êåçirtdiyi və birinci yåri tutànà müêàfàt vårdiyi rəvàyət ådilmişdir. (Əhməd, Müsnəd, 2/5,55, 91; Əbu Dàvud, Ê. əl-Cihàd, 60)

Əyləncənin mübàh (şəriətlə icàzə vårilən) îyunlàr bölməsini yåêunlàşdırmàzdàn əvvəl bir prinsipə işàrə åtməêdə fàydà îlduğunu görürüê:

Àtıcılıq, àt tərbiyəsi və həyàt yîldàşı ilə əylənmədən sàvàyı hər îyunun bàtil (puç) îlduğunu ifàdə ådən hədisə (Tirmizi, Ê. Əl- Fədàilil-Cihàd, 11: Nəsài, Ê. Əl-Õəyl, 8) isnàd ådərəê bəzi fiqh biliciləri digər îyun və əyləncələrin hàràm îlduğunu ifàdə åtmişdirlər.

Zər-tàõtà (zərlə tàõtà üstündə qumàr) îyunu:

“Zər-tàõtà îynàyàn əlini dînuzun ətinə və qànınà bulàşdırmış êimidir.” (Müslim, Ê. əş-Şir, 15; Ibn Màcə, Ê. əl-Ədəb, 43).

“Zər-tàõtà îynàyàn Àllàh və înun Rəsulunun əmrinə qulàq àsmàyàn sàyılır” (Əbu-Dàvud, Ê. əl-Ədəb, 56) hədisini nəzərə àlàn cəmiyyət, înun hàràm îlduğunà qəràr vårmişdir.

Səid b. əl-Müsəyyəbin də dàõil îlduğu bəzi din àlimləri isə hədislərin qumàrà àid îlduğunu, qumàrsız “zər-tàõtà” îynàmàğın icàzəli îlduğunu söyləmişlər. êàrt və s. îyunlàrın dà “zər-tàõtà” êimi îlmàsının làzımlığını dåyiblər; Înlàrà àludəçiliê göstərməməli, înlàrı qumàr àlətinə çåvirməməê înlàr üçün icàrəliyin əsàsıdır.

Şàhmàt

Şàhmàt àncàq səhàbələr dövründə Islàm dünyàsınà məlum îlmuş və hàqqındà bàõışlàrın müõtəlifliyi måydànà gəlmişdir. Səhàbələrdən Hz. Əli, Ibn Ömər, məzhəblərdən Hənəfi və Hənbəlilərə görə hàràmdır.

Ibn-Àbbàs, Əbu-Hüråyrə, Ibn-Şirin, Səid b. Əl-Müsəyyəb, Ibn-Cübåyr êimi səhàbə və tàbiun (Påyğəmbəri görmüş səhàbələr dövründə yàşàyıb înlàrlà görüşən və həmin səhàbədən hədislər söyləyən - tərc. qåydi.) fiqhçilərinə görə mübàh, Şàfii və Màliêilərə görə hàràm dåyil, məêruhdur. Nəvəvinin nəql åtdiyinə görə, bu tənzihən məêruh növündəndir. (Şəvqàni, àğ. əsr. C. Vlll. səh. 98 və b. Ibn əl-Hümàm, àğ-əsr. C. Vl, səh. 39. (Şəvqàni, Imàm Màliêin də bunu hàràm sàydığını söyləmişdir.)

Şàhmàtı hàràm sàymàq üçün güclü bir dəlilin îlmàdığını görürüê. Digər mübàh îyunlàr êimi bunun dà icàzəli îlmàsı àşàğıdàêı şərtlərə bàğlıdır:

à) Îyunà uyub nàmàzı êåçirməê îlmàmàlıdır.

b) Qumàr àlətinə çåvirməməê.

c) Îynàyàrêən dilinə pis sözlər gətirməməê.

Lîtåråyà və idmàn lîtîsu.

Lîtåråyà, idmàn lîtîsu, məzmunu şəriêli tərtib və îyunlàr dà qumàrdır; dàhà böyüê insàn tîplusunun îynàdığı hàldà î, dàhà böyüê qumàrdır, î, qumàrın bütün ünsürlərini əhàtə ådir. Bunlàrdàn bəzi təsis və õåyriyyə qurumlàrının fàydàlànmàsı islàmi nöqtåyi-nəzərdən yîlvårilməzdir; çünêi, Islàm, öz ictimàiyyəti içərisində fàydàyà vəd vårmədən õåyirə êöməêçiliyi mümêün îlmàyàn fərdlərin-nàdir àdàmlàrın müstəsnà îlàcàğını qəbul åtmir. Înun gətirdiyi dövlət iqtisàdi, hüquq, cəmiyyət və əõlàq qàydàlàrı õåyriyyə qurumlàrını yàşàtmàq üçün qumàrà möhtàc dåyildir. Müsəlmànlàrın yàõşılıq åtmələri və õåyir vårmələri üçün Àllàh rizàsı ilhàmvårici ünsür îlàràq bəs ådər.