HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR Cəfəri-Sadiq q.s -1-

HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR Cəfəri-Sadiq q.s -1-

     Cəfəri-Sadiq həzrətləri buyurur:

     “Allah-Təala bu üç şeyi üç şeydə gizlətmişdir:

     1) Rizasını itaətində gizlətmişdir. Bu səbəblə Onun itaətindən heç nəyi kiçik görməyin.

     2) Qəzəbini günahlarda gizlətmişdir. Ona görə heç bir günahı kiçik görməyin; bəlkə qəzəbi ondadır.

     3) Övliyasını mömin qulları arasında gizlətmişdir. Bu səbəblə möminlərdən heç kimi xor görməyin; bəlkə o, Allah-Təalanın vəli quludur”.^[1]

     Sonra Cəfəri-Sadiq həzrətləri bunu əlavə edir:

     “Duanın qəbulunu da özünə edilən dualarda gizlətdi. Onun üçün duanı tərk etməyin; bəlkə qəbulu o duadadır.”^[2]

     [Allahın rizası bəzən böyük, bəzən orta, bəzən də kiçik bir şeydə gizlidir. Ona görə də mömin böyük-kiçik ayrı-seçkiliyi etmədən bütün saleh əməlləri fürsət bilməli və bu fürsəti qaçırmamalıdır.

     Həzrət Əbu Bəkr xəlifə olmamışdan əvvəl evinə yaxın olan yetim qızların qoyunlarını sağar, ehtiyaclarını təmin etməyə çalışardı. Müsəlmanların xəlifəsi olduğu zaman artıq həyat şərtlərinin dəyişəcəyi və bu kimi kiçik görünən xidmətlərə vaxt ayıra bilməyəcəyini fikirləşirdilər. Lakin heç nə dəyişmədi. Həzrət Əbu Bəkr özü üçün böyük bir lütf bildiyi bu xidməti də əvvəlki təvazökarlıqla ifa etməyə davam etdi.[3]

     Çünki Allah-Təalanın işlənən hansı saleh əməl hörmətinə qulunu sevib ondan razı olacağı yalnız özünə məlumdur. Bu həqiqətin əksi olaraq: Allah- Təalanın qəzəbi də bəzən böyük, bəzən orta, bəzən də kiçik bir günahda təcəlli edə bilər. Bunun idrakı içində olan arif insanlara ən kiçik günahlar belə dağlar qədər ağır gələr. Qafillərə isə ən ağır günahlar belə sanki xoş musiqi kimi yüngül gələr. Onlar içinə düşdükləri səfaləti səadət zənn edəcək qədər qəflət sərxoşluğu içində ömür sürərlər.

     Əshabi-kiramdan Abdullah ibn Məsud t belə deyir:

     “Mömin işlədiyi günahı altında oturduğu və sanki hər an üstünə düşmə təhlükəsi olan bir dağ kimi görər. “Bu nəhəng dağ üstümə düşərmi”,- deyə təlaşlanar. Günahkar isə işlədiyi günahı burnunun üstündən uçan milçək kimi görər”. (Buxari, Dəavat 4; Müslim, Tövbə 3)

     Ona görə də mömin günahlar xüsusunda da, savablar xüsusunda da böyük-kiçik demədən, lazımi həssaslığı göstərməli, bütün bunların imtahan olduğunu daim göz önündə tutmalıdır. Bütün məsələləri iman fərasəti ilə dəyərləndirməli, hər an həssas qəlblə Haqqa qulluq etməlidir.

     Bu baxımdan “hər gördüyünü Xızır, hər gecəni Qədr bilmək” düsturunu heç vaxt yadından çıxarmamalıdır. Zira insanların Allah qatındakı dəyərini Allahdan başqa  heç kim bilməz. Haqq-Təala qiymət və üstünlüyü “təqva” şərtinə bağlamışdır. Təqva isə qəlbdədir. Qəlbin pəncərələri yalnız Allaha açıqdır. İnsanların qəlbindən keçənləri bilmək mümkün olmadığı üçün Haqq qatında kimin daha üstün olduğu da məlum deyil. Ona görə də Allahın qullarını xor görmək dolayı yolla özünü digərlərindən üstün saymaq mənasına gəlir ki, bu hal əsla İslam əxlaqına uyğun deyil. Allah-Təala qullarını bu haldan çəkindirmək üçün belə buyurur:

     “(Dalda) qeybət edib (üzdə) tənə vuran hər kəsin vay halına!” (əl-Huməzə, 1)

     Rəsulullah  -in bu bəyanları da bəhs etdiyimiz mövzuda mühüm ölçü mahiyyətindədir:

     “Saç-saqqalı bir-birinə qarışmı, nimdaş libaslı heç kimin etibar etmədiyi elə adamlar var ki, Allaha and içsələr, Allah andlarını boşa çıxarmaz”. (Tirmizi, Mənaqib, 54/3854)

     “Sizə cənnətliklərin kim olduğunu bildirimmi? Onlar həm zəif olduqları, həm də camaat tərəfindən zəif göründükləri üçün heç kimin əhəmiyyət vermədiyi, lakin “belə olacaq” deyə and içsələr, arzularını Allahın həyata keçirəcəyi kəslərdir…” (Buxari, Eyman 9, Təfsir 68/1, Ədəb 61; Müslim, Cənnət, 47)

     Deməli, müsəlmanın vəzifəsi -kimliyindən asılı olmayaraq- Allaın qullarına qarşı hüsnü-zənn bəsləmək, ədəbli olmaq və gözəl rəftar etməkdir.

     Digər tərəfdən, Quran və Sünnədə xəbər verilənlər başda olmaqla imkan nisbətində davamlı dua etməyə çalışmalıyıq. Çünki hansı duanın xilasımıza səbəb olacağı və ya kimin duası hörmətinə ilahi nemətə nail ola biləcəyimiz də məchuldur.]

     Cəfıri Sadiq həzrətlərindən:

     “– Bizə nə oldu ki, dua edirik, amma duamız qəbul edilmir?”,- deyə soruşduqda bu cavabı verir:

     “– Çünki siz tanımadığınız bir Zata dua edirsiniz!”^[4]

     [Mömin Rəbbinin qüdrət və əzəmətini təfəkkür etdikcə, mərifətullahdan nəsib almağa başlayar. Mərifətullah isə Allahı qəlbən və yəqinən tanımaqdır. Ibadətlərin Haqq qatında məqbul olma dərəcəsi də qulun mərifətullahdan aldığı pay nisbətindədir. Necə ki, ayeyi-kərimədə buyurulur:

     “…Heç bilənlərlə bilməyənlər bir olarmı?..” (əz-Zumər, 9) Buradakı “bilmək” ifadəsiylə nəzərdə tutulan xüsus Allahı bilmək, yəni mərifətullahdır.

     Həmçinin bəndə Rəbbini nə qədər tanıya bilərsə, dua və yalvarışlarını da o nisbətdə artırar. Qulun Rəbbinə yaxınlığının və Haqq qatındakı qiymətinin təməlində də ixlas və səmimiyyətlə ifa etdiyi ibadət və duaları yatır. Başqa bir ayeyi-kərimədə belə buyurulur:

     “(Rəsulum!) De ki: (Əgər qulluq və) duanız olmasa, Rəbbim sizə necə qiymət versin?!” (əl-Furqan, 77)

     Ona görə də arif olan möminlər həyatın pis-yaxşı anlarında daim dua halında yaşayarlar. Duadan uzaq qalmaq qulun Haqdan uzaqlığına işarədir. Əslində bütün günah və üsyanların təməlində də mərifətullahdan məhrumiyyət, yəni Haqq-Təalanı layiqincə tanıya bilməmək nöqsanı yer alır.

     Qasım bin Məhəmməd həzrətləri bir nəfərin:

     “- Filankəs Allaha qarşı nə qədər də cürətlidir!”,- dediyini eşitdikdə, ona bu xəbərdarlığı etmişdir:

     “- Allaha qarşı cürətli olmaq Adəm oğlunun həddi deyil! Ancaq onun haqqında: “- Allahı nə qədər də az tanıyır!”,- deyə bilərsən.”^[5]

     Ona görə də Haqqı tanıyan bir mömin Ona heçlik, yoxluq və acizlik duyğuları içində dua etməyi özü üçün zəruri bir qulluq ədəbi bilər.

     Həsən Bəsri həzrətləri buyurur:

     “Dualarınızın qəbul olunmamasından qorxmuram, sizin dua edə bilməyəcək hala gəlməyinizdən qorxuram…”

     Qəbul olunmadığı zənniylə duanı tərk etmək şeytanın tələsinə düşməkdir. Mömin özünün açıq-aşkar düşməni olan şeytana qarşı dua silahını əsla əlindən yerə qoymamalı, könlündən daşan səmimi duaları dilindən salmamalıdır.

     Dua Rəbbimizin əmri olduğu üçün əhəmiyyətli bir ibadət hökmündədir. Hətta bir hədisi-şərifdə belə buyurulmuşdur:

     “Dua ibadətdir. Ibadətin iliyi və canıdır. Allah qatında heç nə Ona dua etməkdən daha qiymətli ola bilməz. Allah özündən heç nə istəməyəni (dua etməyi özünə sığışdırmayanı) əzaba düçar edər. Çətinlik və qıtlıq zamanında duasının qəbul olmasını istəyən kəs bolluq və rahatlıq zamanında da duanı çox etsin. Rəbbiniz Hayy və Kərimdir; bir bəndə əlini açdığı zaman onu boş qoymaz. Kimin ki, üzünə dua qapıları açılmışdır, deməli, ona hikmət qapıları açılmışdır. Dua rəhmət qapılarının açarı, möminin silahı, dinin dirəyi, göylərin və yer üzünün nurudur”. (Rudani, Cəmul-Fəvaid, 9219-20-21-22-25)

     Bu nöqteyi-nəzərdər dua qəbul edilsə də, edilməsə də hər halda mömin üçün faydalıdır. Çünki bəzi dualar qəbul edilərək bəndə hələ həyatda ikən muradına çatmasına vəsilə olar. Bəzi dualara isə bir çox hikmətə görə qarşılıq verilməz. Belə duaların qarşılığı isə axirətə təxir edilərək, qulun uxrəvi mükafatlara çatmasına vəsilə olar.

     Ayeyi-kərimələrdə buyurulur:

     “(Ya Rəsulum!) Bəndələrim Məni səndən soruşduqda söylə ki, Mən (onlara) yaxınam. Dua edib Məni çağıranın duasını qəbul edərəm...” (əl-Bəqərə, 186)

“Rəbbiniz buyurdu: “Mənə dua edin, Mən də sizin dualarınızı qəbul edim! Mənə ibadət etməyi təkəbbürlərinə sığışdırmayanlar Cəhənnəmə zəlil olaraq girəcəklər!” (əl-Ğafir, 60)

     Xülasə, möminin vəzifəsi Rəbbimizin əmrinə tabe olaraq duaya möhkəm sarılmaqdır. Xüsusilə də Rəbbimizin qəbuluna ən yaxın zaman olan səhərləri dua, istiğfar və zikrdən məhrum qalaraq keçirməməkdir.]

     Cəfəri-Sadiq həzrətləri buyurur:

     “Bəndələrin ən xeyirlisi bu beş xislətin cəm olduğu kimsədir:

     1) Yaxşılqı edəndə sevinər.

     2) Səhv hərəkətinə görə istiğfar edər.

     3) Nemət verildiyi zaman şükür edər.

     4) Bəlaya düçar olduqda səbir edər.

     5) Haqsızlığa düçar olduqda əvf edər.”^[6]

     [Cəfəri-Sadiq həzrətləri bu hikmətli nəsihətiylə kamil möminin əlamətdar xüsusiyyətlərinə diqqət çəkir. Bu tərifə görə bir mömin yaxşılıq etməkdən tərifi imkansız bir ləzzət alar və saleh əməllər işləməyi böyük bir səadət səbəbi bilər. Səhvə yol verdikdə isə dərhal tövbə edər, əsla səhvində israr etməz. Əksinə, xətada israr etməyin şeytani xislət olduğunu bilər. Bu səbəbdən səmimi peşmanlıqla qəlbində səhvini düzəltməyə çalışar.

     Bunun yolu isə hədisi-şərifdə belə göstərilir:

     “Harada olursan ol, Allahdan qorx və etdiyin pisliyin ardından dərhal bir yaxşılıq et, bu onu yox edər. Insanlara gözəl əxlaq ilə rəftar et!” (Tirmizi, Birr, 55/1987)

     Həmçinin kamil bir mömin Rəbbinin özü haqqındakı təqdirini, öz arzusundan daha qiymətli görər. Haqdan gələn acı və şirin təcəlliləri daim həmd, şükür və riza halı ilə qarşılayar. Əslində bu hal elə qəlbi hüzurun da ilk şərtidir. Necə ki, möminin bu xüsusiyyətini Rəsulullah r belə ifadə edir:

     “Həqiqətən möminin vəziyyəti qibtə edilməyə və heyran olmağa dəyər. Çünki hər halı onun üçün bir xeyir vəsiləsidir. Belə bir xüsusiyyət yalnız mömində var: Mömin sevinsə şükür edər, bu onun üçün xeyir olar. Başına bir bəla gəlsə səbir edər, bu da onun üçün xeyir olar”. (Müslim, Zöhd, 64)

     Yəni mömin həyat imtahanında qarşılaşdığı -xeyir və ya şər- bütün təcəllilərdən, uxrəvi cəhətdən qazanclı çıxmağın səyi içində olmalıdır. Bu səbəblə də şəxsinə qarşı edilən pislikləri və qüsurları Allah üçün xoş görməli, Allahın qullarını bağışlaya bağışlaya ilahi əfvə layiq hala gəlməyə çalışmalıdır.]

     Cəfəri-Sadiq həzrətləri buyurur:

     “Xeyir əməllər yalnız bu üç xüsusla kamillik qazanar:

     1) Qərar verilən kimi, səhlənkarlıq etməyib dərhal əda edildikdə,

     2) Edilən əməli kiçik sayıb mənlikdən uzaq qalmaqla,

     3) Riyadan qorunmaq üçün gizlində ifa edilməsiylə!”^[7]

     [Xeyirli işlərdə tələsmək lazımdır. Çünki Allahın razı olduğu bir işdə ləng hərəkət edilər və səhlənkarlıq göstərilərsə, araya bir çox maneə girər. Nəfs və şeytan da insanı o xeyirli düşüncədən yayındırmaq üçün dayanmadan çalışar. O işdən uzaqlaşdıra bilmədikdə, bu dəfə onun içini boşaldıb əcrini zay etmək məqsədilə riya, təkəbbür və ucüb kimi nəfsani məqsədlərlə bulandırmağa çalışarlar.

     Saleh əməllərin ən böyük düşməni təkəbbür, lovğalıq və riyakarlıqdır. Bunlardan qorunmaq üçün görülən xeyir işi gizli saxlamaq lazımdır. Məcbur qalaraq aşkar şəkildə ifa edilən xeyirlərdə isə qəlbi qoruyub ixlası zədələməmək lazımdır. Həmçinin görülən xeyir iş nə qədər böyük də olsa, hər zaman onu az və qeyri-kafi görmək də təkəbbür, lovğalıq və ucübdən qoruyan fəzilətdir.

     Necə ki ariflər “iki şeyi unut” demişlər:

     1) Etdiyin xeyir-həsənatı unut ki, təkəbbür, lovğalıq və ucübə səbəb olmasın.

     2) Sənə edilən pislikləri unut ki, ürəyində kin və ehtiras toxumları baş qaldırmasın.

     Bunun müqabilində “iki şeyi də unutma” buyurmuşlar:

     1) Etdiyin xəta və qüsurları unutma ki, tövbə və istiğfarla məşğul olub nəfsinin qabarmasına mane olasan.

     2)  Sənə edilən yaxşılıqları unutma ki, vəfasız və nankor olmayasan.

     Xülasə, bəndə əbədiyyət səfərində ən qiymətli azuqəsini məhv etməməsi üçün saleh əməllərinin üzərinə titrəməlidir. Ixlas sirrinə böyük həssaslıqla riayət etmək lazımdır. Əks halda bir tərəfdən doldurmağa çalışdığı heybəsini, digər tərəfindən boşaldar. Beləliklə də ilahi hüzura əliboş getdiyindən xəbəri olmaz.]

     Cəfəri-Sadiq həzrətləri buyurur:

     “Dostluq/yoldaşlıq yalnız özünəxas ölçülərlə gerçəkləşir. Kimdə bu xislətlərdən birini və ya bir neçəsini görsən, bunu əsil dostluğun əlaməti qəbul et:

      Dostluq ölçülərinin ilki qeydsiz-şərtsiz (şəxsi mənfəət güdməkdən uzaq) sənə qarşı səmimi olmasıdır.

      İkincisi, sənin çətin vəziyyətə düşməyini öz dərdi olaraq görməsi, sənin yaxşılıq və gözəlliyini də öz yaxşılığı olaraq görməsidir.

      Üçüncüsü, mal və sahib olduğu məqamın onu (yəni mütəvazi halını) dəyişməməsidir.

      Dördüncüsü, imkanı daxilində olan heç nəyi səndən qısqanmamasıdır.

      Beşincisi isə bütün bu xislətlərin hər birini özündə toplayar ki, o da fəlakət əsnasında səni tərk etməməsidir.”^[8]

     [Yaşadığımız axırzamanda çox adam mənfəət dostudur. Ona görə də dostluq sınağından keçməyib çətinliklərlə yoxlanmadığı üçün şəxsiyyət və xarakterini bilmədiyimiz adamların dostluq iddialarına aldanmamaq lazımdır. Bu barədə Həzrət Ömər t-ın qoyduğu ölçüləri yaddan çıxarmamalıyıq:

     “Bir adamın qıldığı namaza, tutduğu oruca bakmayın.

      Danışanda düz danışdığına,

      Nə isə əmanət edildiyi zaman əmanətə riayət edib-etməməsinə,

      Dünya ilə məşğul olarkən halal-harama diqqət etdiyinə baxın.[9]

     Bir nəfər Həzrət Ömərin yanında başqa birini tərifləyirdi. Həzrət Ömər ondan soruşdu:

     “- Təriflədiyin adamla yol yoldaşı omusanmı?”. Həmin adam:

     “- Xeyr”,- dedi.

     “- Ticarət kimi hansısa bir fəaliyyətiniz olubmu?”.

     “- Xeyr”.

     “- Yaxşı, səhər-axşam onunla qonşu oldunmu?”.

     “- Xeyr”.

     Bütün “xeyr” cavablarından sonra Həzrət Ömər t belə dedi:

     “- Ondan başqa heç bir ilah olmayan Allaha and içərəm ki, sən onu tanımırsan!”.

     Deməli, bir adam haqqında onun əsil kimliyini ortaya çıxaracaq olan bəzi müamilələrlə sınaqdan keçirmədən hökm verməmək lazımdır. Dost seçimində bu məsələ son dərəcə mühümdür.

     Allah üçün sevəcək, Allah üçün tövsiyə edəcək, Allah üçün himayə edəcək və çətin günündə Allah rizası üçün əlindən tutacaq gerçək bir dosta sahib olan insan dünyanın ən qiymətli sərvətinə sahibdir.

     Əsil dost “yar olar, bar olmaz”, yəni dostuna yük olmadığı kimi, onun yükünü yüngülləşdirməyə cəhd edər.

     Əsil dost ulduzlar kimi, ancaq qaranlıq düşəndə ortaya çıxar. Imkanı nisbətində dostunun qara gününü işıqlandırmağa cəhd göstərər, onun dərdinə şərik olar.

     Bu baxımdan firavan zamanlarda çay-qəhvə söhbətləri həqiqi dostluq zənn edilməməlidir. Əsas dostluq çətin zamanlarda görülən dostluqdur.

     Əsil dost tapmaq son dərəcə çətin olduğu üçün möminin vəzifəsi əvvəlcə özünün həqiqi dost olmağa çalışaraq bu cür dostların çoxalması yolunda canlı bir nümunə olmağa çalışmaqdır.]

     Cəfəri-Sadiq həzrətləri Qurani-Kərim oxumağa başlamadan əvvəl tələffüz olunan “istiazə”nin, yəni “أَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّج۪يمِ : İlahi rəhmətdən qovulmuş şeytandan Allaha sığınıram” duasının həqiqətini belə izah etmişdir:

     “(Həqiqi) istiazə Quran qiraətinə təzim olmaq şərtilə dili yalan, qeybət və iftiradan təmizləməkdir.”^[10]

     [Mömin dəstəmaz alarkən ağzını yuyub onu Qurani-Kərim tilavətinə və Haqqın zikrinə layiq olaraq zahiri təmizliyə qovuşdurduğu kimi, yalan, qeybət, böhtan və bu kimi çirkin xasiyyətlərdən də tövbə, istiğfar və gözyaşı ilə xilas olub qəlbini də mənəvi  təmizliyə tabe tutmalıdır. Çünki Qurani-Kərim əslində qəlb ilə oxunar. Qəlbi təmizliklə oxunmayan Qurandan həqiqi mənada feyz və ruhaniyyət almaq mümkün deyil.

     Həzrət Aişə c anamızın bu xəbərdarlığı nə qədər ibrətlidir:

     “Nə qəribədir ki, insan müsəlman qardaşı haqqında işlətdiyi çirkin sözdən ötrü deyil, yediyi halal loğmadan ötrü ağzını yuyur!”.

     Həqiqətən qəlb pis və çirkin xasiyyətlərlə çirkləndikdən sonra bədəni və zahiri görünüşü təmizləyib bəzəməyin heç bir mənası qalmaz. Necə ki, Istanbulun qədim hamamlarından birinin kitabəsində bu mənalı beyt yazılmışdır:

     Tiynətin napak isə, xeyir umma sən germabədən,

     Öncə təthiri qəlb et, sonra təthiri bədən!..

     Yəni “Pis xasiyyətli və çirkin xarakter sahibisənsə, hamamdan bir xeyir gözləmə! Həqiqi mənada təmizlik istəyirsənsə, əvvəlcə qəlbini, sonra da bədənini yu!..”

     Böyük Haqq dostlarından Ibrahim bin Ədhəm həzrətləri bir gün sərxoşluqdan yol kənarında yatıb qalan əyyaşın murdar qoxulu və natəmiz ağzını yumuşdu. Bunu nə üçün etdiyini soruşanlara da:

     “- Əgər Uca Allahı zikr etmək üçün yaradılan dili və ağzı natəmiz qoysaydım, hörmətsizlik olardı”,- demişdi.

Sərxoş ayıldıqda ona:

     “- Xorasanın zahidi Ibrahim bin Ədhəm sənin ağzını yudu”,- dedilər. Bu vəziyyətdən utanan əyyaşın qəlbi qəflətdən oyandı və:

     “- Elə isə mən artıq tövbə etdim”,- dedi.

     Bu tövbəyə səbəb olan Ibrahim bin Ədhəm həzrətlərinə yuxuda Haqq qatından belə səs gəldi:

     “- Sən Bizim üçün onun ağzını yudun, Biz də sənin üçün onun qəlbini yuduq!..”]

     Allah-Təala hər birimizi zahiri və batini təmizliyə müvəffəq eyləsin. Razı olduğu bir qulluq həyatı yaşayıb hüzuruna qəlbi-səlim ilə, yəni mənən təmizlənmiş bir qəlb ilə çıxa bilməyi nəsib etsin.

     Amin!..