HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR

HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR

İmam Rəbbani həzrətləri buyurur:

“İnsanın yaradılışındakı məqsəd ona əmr olunan ibadətləri yerinə yetirməkdir. İbadətlərin ədasından da məqsəd imanın həqiqəti sayılan “yəqin” duyğusunu qazanmaqdır.

”^[1]

[Haqq-Təala ayeyi-kərimədə buyurur:

“Mən cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etmək üçün yaratdım!” (əz-Zəriyat, 56)

İbn Abbas v bu ayeyi-kərimədə yer alan “لِيَعْبُدُونِ / Mənə ibadət etmək üçün” ifadəsini; “لِيَعْرِفُونِ / Məni tanıyıb bilmək üçün” olaraq təfsir etmiştir.

Məsələn, dünya şərtlərində qulun Rəbbinə ən yaxın olduğu səcdələr zahirdən baxan adama görə müəyyən fiziki hərəkət kimi görünə bilər. Lakin onun daşıdığı məna möminin alnını ilahi hüzurda yerə qoyaraq səmimiyyətlə özünün qulluq, heçlik və acizlik məqamını etiraf etməsidir. Rəbbinə təslim olduğunu, Ona boyun əydiyini və bədən dili ilə “Sən Rəbbimsən, mən qulunam; Sən Xaliqimsən, mən məxluqunam!” deyərək Onu qəlbən də tanıdığını bəyan etməsidir.

Rəsulullah r-in əshabı namazda gözlerini səmaya qaldırırdı. Ta ki, bu ayeyi-kərimələr nazil olana qədər:

“Həqiqətən, möminlər nicat tapmışlar! O kəslər ki, namazlarında (hər şeyi unudaraq ruhən və cismən yalnız Allaha) müti olub (Ona) boyun əyərlər!”. (əl-Muminun, 1-2)

Bu ayələrin nazil olmasından sonra səhabələr (böyük bir xüşu ilə) başlarını önlərinə əyməyə başladılar.[2]

Çünki beləliklə namaz ibadətinin həqiqətində dərinləşərək ilahi qüdrət və əzəmət qarşısında öz heçlik, yoxluq və acizliklərinin idrakı içində, qulluqlarını Haqqa ərz edə bilməyin irfanına nail oldular.

Məhz ibadət və qulluğun məqsədi bu cür duyğularla mərifətullaha nail olmaq, Allahı qəlbən tanıya bilməkdir. Beləliklə “yəqin” şüuruna, yəni şəkk-şübhədən təmizlənmiş, həqiqi bir imana sahib olmaqdır. “Ehsan” mərtəbəsinə yüksəlmiş bir könüllə, yəni Allahı görürmüş kimi qəti bir imanla yaşamaqdır. Hər an ilahi kameraların nəzarəti altında olduğumuz həqiqətinin qəlblərimizdə şüur və idrak halına gəlməsidir. Arif bir mömin üçün həyatda qulluqdan daha böyük bir məqsəd, və qulluqdan daha ülvi bir əməl yoxdur. Necə ki, Rəsulullah r “hökmdar peyğəmbər”, yoxsa “qul peyğəmbər” olmaq xüsusunda sərbəst buraxılmış və “qul peyğəmbər” olmağı seçmişdir.[3] O, bu seçimiylə Haqqa qulluğun qazandıracağı səadət və səltənətin, dünyəvi səltənətlərin verə biləcəyi səadətlə müqayisə edilə bilməyəcək qədər üstün, qiymətli və əbədi olduğuna işarə etmişdir.

Həqiqətən bir insana bütün dünyanı versələr və insan orada min il yaşasa, nə fayda! Sonunda gedəcəyi yer quru toprağın qoynundakı dar çuxur deyilmi? Üstəlik axirətin sonsuzluğu qarşısında dünya həyatı dəryadan bir damla kimidir.

O halda “həyat nədir?” sualına cavab olaraq yalnız torpağın rütubəti və məzar daşlarının sərt üzü yüksələcəksə, belə bir qəflətlə ziyan edilmiş qısacıq bir fani həyatdan daha acı nə ola bilər?..

Ayeyi-kərimədə buyurulur:

“Onu (qiyaməti) gördükləri gün (dünyada və ya qəbir evində) yalnız bir axşam, yaxud bir səhər qaldıqlarını sanacaqlar!” (ən-Naziat, 46)

Ona görə də bu qısa dünya həyatını əbədi həyatın səadət sərmayəsinə çevirməkdən daha ağıllı bir yaşayış ola bilməz. Bunun yolu da bizə əmr olunduğu kimi Haqqa qulluq istiqamətində olmaqdır.

Necə ki, bu həqiqəti dilə gətirmək üçün hikmət əhli belə demişdir:

“اَلدُّنْياَ سَاعَةٌ، فَاجْعَلْهَا طَاعَةً / Dünya bir anlıq zamandır, o qısa anı da ibadətlə keçirməyə çalış!..”.[4]

Abdullah Dəhləvi həzrətləri də:

“Dünya həyatı bir gündür, o bir gündə də oruc tutmalıyıq.”^[5] buyuraraq, bu fani ömrümüzdə riyazət halında yaşayıb özümüzü haramlardan və şübhəlilərdən qorumalı olduğumuzu və bütün cəhdlərimizi Haqqa qulluq istiqamətinə yönəltməyimizin vacibliyini vurğulamışdır.

Digər tərəfdən hər ibadət –layiqincə ifa edildiyi təqdirdə- qulu Haqqa yaxınlaşdıran, imanı qüvvətləndirən, qəlbi şəkk və şübhədən təmizləyərək gerçək hüzura qovuşduran mənəvi bir qidadır.

İman bir işıq qaynağına bənzəyir. Nəfsani və şeytani küləklər, bu işığı söndürmək üçün ömür boyu hər fürsətdə əsib coşar. Məhz ibadətlər iman işığını bu mənfi küləklərə qarşı qoruyan bir fanus kimidir.

Bu səbəbdən ibadətlər nə qədər xalis niyyətlə və məqbul bir keyfiyyətdə ifa edilərsə, qəlbdəki imanın nuru da bir o qədər güclü və parlaq olar.

Sami Əfəndi həzrətləri ibadət və itaətin bərəkətiylə sarsılmaz imana qovuşan möminlərin qəlbi səviyyələrini bu təşbehlə izah etmişdir:

“İstiqamət sahibi olan bir mömin dağ kimi müstəqim olmalıdır. Çünki dağın dörd əlaməti var:

1) İstidən əriməz,

2) Soyuqdan donmaz,

3) Küləkdən yıxılmaz,

         4) Sel aparmaz.”[6]

Yəni bütün mənfi şərtlərə rəğmən iman gücünü mühafizə edər.]

İmam Rəbbani həzrətləri buyurur:

“Məhəbbətdə hiyləyə yer yox­dur. Çünki sevən artıq sevgiliyə könül vermişdir və aşiq olduğu üçün ona müxalif davranmaz. Sevgilinin müxalif olduqlarına da əsla meyil edə bilməz. Onlara heç bir şəkildə yanaşmaz.”^[7]

[Haqqa iman dərin və geniş məhəbbətdir. Məhəbbət qəlbin əməlidir. Hər üzvün iradəsi var, lakin qəlbin yoxdur. Heç bir şey ona zorla sevdirilə bilməz. Həmçinin zorla heç nəyə nifrət də etdirilə bilməz.

Bu səbəblə gerçək bir mömin imanın məkanı olan qəlbini Allahın sevmədiklərindən qoruyar, onlara meyil etməz. Çünki həm Allahı sevdiyini söyləyib, həm də Onun sevmədiklərinə meyil etmək həqiqi iman ilə uzlaşmaz.

Həzrət Peyğəmbər r:

“İnsan sevdiyi ilə bərabərdir”[8] buyurmuşdur. Öz-özümüzə düşünməliyik ki, görəsən, könlümüz nə qədər Allahla birlikdədir? Nə qədər Rəsulullah r -lə birlikdədir? Nə qədər Allah və Rəsulunun sevdikləriylə birlikdədir? Bunun müqabilində nə qədər nəfsani arzularla birlikdədir? Nə qədər Allah və Rəsulunun düşmənlərinə, günahların cazibələrinə, şeytani tələlərə meyil edir?

Əsl məhəbbətdə sevən sevdiyinin sevdiklərini də sevər, sevmədiklərindən isə nifrət edər. Allahı və Rəsulunu sevən comərdlik, ədəb, həya, şəfqət, mərhəmət və bağışlamaq kimi gözəl xüsusiyyətləri də sevər. Bunun müqabilində, həyasızlıq, pislik, xəsislik, zülm və haqsızlıq kimi çirkin xüsusiyyətlərdən də nifrət edər. Çünki həqiqi məhəbbət sevənlə sevilən arasındakı müştərəklikdən qaynaqlanır. Həqiqi bir sevgidə sevilənin xüsusiyyətləri sevənə sirayət edər. Məhəbbət sevilənin, sevəndə öz xüsusiyyətlərini görməsiylə artar.

Məsələn, Rəsulullah r -in nümunəvi əxlaqı ən yüksək səviyyədə Hz. Əbu Bəkrə sirayət etmişdir. Çünki Allah Rəsulunu ən çox sevib, Onda fani olan səhabə Əbu Bəkir v-dır. Ona görə də Həzrət Əbu Bəkrə baxdığımız zaman Allah Rəsulunun əxlaqını seyr edirik.

Yəni “Mən Allah və Rəsulunu sevirəm” deməklə iş bitmir. Seviriksə, mərhəmətimiz nə qədər, şəfqətimiz nə qədər, əxlaqımız hansı səviyyədədir? Rəsulullahın xüsusiyyətlərindən nə qədərinə sahibik? Eqoizmdən xilas ola bilirikmi? Ümmətin dərdləriylə dərdlənən, qayğıkeş bir ruha sahibikmi? Sevgimiz hal və davranışlarımıza əks edə bilirmi? Yoxsa sevgimiz yalnız sözdə qalan quru bir iddiadan ibarətdir?!

Həmçinin “Mən Quranı sevirəm” demək də kifayət etmir. Quranın əxlaqı bizə nə qədər sirayət edir? Quran hökmləriylə nə qədər əməl edə bilirik? Uşaqlarımızı nə qədər Quran kurslarına göndərib onlara Quran irfanını və əxlaqını qazandıra bilirik? Qiyamət günündə Quranın bizə şəfaətçi, ya da -laqeydliyimiz səbəbiylə- şikayətçi olacağını nə qədər təfəkkür edə bilirik? Məhz bu kimi sualları tez-tez özümüzə verməliyik…

Həqiqi sevginin tərəzisi fədakarlıqdır. Fədakarlıqla isbat edilməyən quru sözlər heç bir məna ifadə etməz. Mövlana həzrətləri sevdiyini iddia edib, lakin onun həqiqətindən fərsəx-fərsəx uzaq olan qafillərə:

“Sözün məsxərəsi olmayın!” deyərək xəbərdarlıq etmişdir.

Vətənini sevən bir insan belə, ondan bir az uzaq qalsa, dərhal havasının, suyunun, torpağının həsrətini çəkər. Hətta vətəni səhra kimi quru torpaq da olsa, yenə özündə oraya həsrət duyar. Vətəninin hər cəhəti ilə qəlbi bir bağı var. Həqiqi bir sevgi də belədir.

Yenə Mövlana həzrətləri Məsnəvisində bir hekayə nəql edir:

Leylinin eşqindən səhraya düşən Məcnun bir gün ağzının suyu axan, tükü tökülmüş bir iti tumarlayır, şəfqətlə oxşayır və gözlərindən öpür. Məcnunu bu itə göstərdiyi həddən artıq yaxınlıqdan ötrü qınayırlar. O isə:

“- Siz ona mənim gözümlə baxsaydınız, nə üçün belə etdiyimi anlayardınız. Çünki o, Leylinin kəndinin itidir. Bu qədər kənd ola-ola gedib Leylinin kəndini özünə yurd edib, oranın gözətçisi olub. Mən onu necə sevməyə bilərəm!..” deyir.

Xülasə, Allah və Rəsulunun sevdiyi hər bir əməlin hal və rəftarlarımıza əks olunması lazımdır. Bunun üçün Haqq dostları yeyib-içmələrindən tutmuş oturub-durmalarına qədər hər xüsusda Quran və Sünnəyə tabe olmaqdan tərifi imkansız mənəvi ləzzət duymuşlar.

Digər tərəfdən həqiqi bir sevgi sevilənin sevdiklərini də sevib, sevmədiklərini sevməməyi tələb etdiyi üçün, biz də Allahı və Rəsulunu seviriksə, Allah üçün sevib yenə Allah üçün nifrət etməyi, şəxsiyyət və xarakterimizin əsl xüsusiyyəti halına gətirməliyik. Layiq olana məhəbbət bəsləməli, haqq edənə, yəni Allahın, Rəsulunun, İslamın və müsəlmanların düşmənlərindən nifrət etməliyik.

Necə ki, Hz. Peyğəmbərin əmisi olmasına baxmayaraq, küfrdəki qətiyyət və israrı səbəbiylə Əbu Ləhəbə Təbbət surəsində Allah-Təala tərəfindən lənət edilmiş olması bu həqiqətin ən canlı misallarından biridir.

Bu səbəbdən Allah və Rəsulunun özümüzü düşmənlərini mədh etməkdən, onlara ən kiçik bir iltifat nəzəriylə baxmaqdan belə qorumalıyıq. Çünki bu baxışlar onların etibarını artıracağı üçün Allahın qəzəbinə səbəb olar.

Allah üçün nifrət xüsusunda sərgiləməli olduğumuz rəftara dair bu hədisi-şərif bir misal təşkil edir:

“Münafiqə “əfəndi” deməyin. Əgər onu əfəndi qəbul edəcək olsanız, Əziz və Cəlil olan Rəbbinizin qəzəbini üzərinizə çəkmiş olarsınız”. (Əbu Davud, Ədəb, 83; Əhməd bin Hənbəl, V, 346)]

İmam Rəbbani həzrətləri buyurur:

“Ey qardaşım! İki məsələdə tənbəllik olmadıqdan sonra heç bir problem yoxdur. Birincisi; şəriət sahibi Peyğəmbər r -in izindən getmək, di­ğəri isə (səni irşad edən) mürşidə qarşı səmimiyyət və məhəbbət. Bu ikisi olduqdan sonra minlərlə qaranlıq çöksə də zərəri yoxdur.

Faqət -Allah qorusun- bu iki xüsusdan birində nöqsanlıq zühur edərsə, insan daima zikr və müraqibə halında da olsa, bu, xüsran üzərinə xüsrandır. Zira onun zikr halı bir istidracdır[9] və aqibəti də pisdir.

Allah-Təalaya can-dildən yalvararaq bu iki xüsusda səbat və istiqamət tələb etmək lazımdır. Çünki bunlar işin əsli və qurtuluşun ana sərmayəsidir”.^[10]

[Mömin Allah Rəsulu r və Onun varisləri olan alim və arif şəxslərin izindən getməyə cəhd göstərməlidir. Bu təqdirdə ən qaranlıq yollardan belə salamatlıqla keçərək əbədi səadət qapısına çatacaq. Əks halda, rəhbərsiz bir insan, sükanı qırıq bir gəmi kimidir. O da hər küləyin apardığı tərəfə doğru yol alar, lakin mənzilə gedən doğru yolu heç cür tapa bilməz. Üstəlik məchul bir girdabda həlak olmaqdan da xilas ola bilməz.

O halda mömin heç bir zaman öz halını gözəl görməməli, zənninə qapılıb gedişatını məqbul saymamalıdır. Daim bir istiqamət aynasında vəziyyətini nəzərdən keçirib səhvlərini düzəltməyə çalışmalıdır. Halını seyr edib özünə nizam verəcəyi istiqamət aynası isə Quranın canlı təfsiri olan Hz. Peyğəmbər r və Onun nurlu izindən zərrə qədər ayrılmamaq həssaslığıyla yaşayan, peyğəmbər varisi mürşidi-kamillərdir.

Necə ki, bir xəstə tibb kitabı oxuyaraq özünü müalicə edə bilmədiyi kimi, heç bir insan da sırf kağız üzərindəki sətirləri oxumaqla öz-özünə nəfsini islah edə bilməz, qürur, təkəbbür və ucüb kimi nəfsani xəstəliklərdən xilas ola bilməz. Həkimlər belə, xəstələnəndə başqa bir həkim tərəfindən müalicə olunarlar. Heç bir hakim də özünə aid bir məsələdə hökm verə bilməz. Başqa bir hakimin hüzuruna çıxmaq məcburiyyətindədir.

Məhz bu səbəblədir ki, mənən kamala çatmaq üçün bir mürşidi-kamilin rəhbərliyinə tabe olmaq lazımdır. Həzrət Mövlana -quddisə sirruh- peyğəmbər varisi bir mürşidi-kamilin mənəvi tərbiyəsinə girməyin nəfs maneəsini aşmaq, həqiqət və mərifətə nail olmaq üçün nə qədər mühüm olduğunu belə ifadə buyurur:

“Bir bıçaq başqa bir bıçaq olmadan öz sapını necə yona bilər? Sən get, öz yaralarını bir könül cərrahına göstər. Sən onları öz-özünə müalicə edə bilməzsən...”

“Dünyəvi duyğu və düşüncələrinin sağlığını təbibdən, insanı sonsuza ucaldan ilahi hisslərin səhhətini də mürşidi-kamildən öyrən”.

Necə ki, Rəsulullah r -in buyurduğu:

“Mömin möminin aynasıdır”^[11] hədisi-şərifinin gərəyincə, kamil insanlar bizə tərtəmiz və bərraq bir ayna olarlar. Ruhumuz o parlaq aynada özünü və əsl varlığını seyr edər. Belə bir aynadan məhrum olanlar öz xətalarının fərqinə vara bilmədikləri kimi, səfalətlərini səadət zənn etmək qəflətindən də oyana bilməzlər.

Digər tərəfdən, zəmanəmizdə belə bir qəflət çuxuruna düşmüş olan bəzi nadanlar Allah Rəsulunun mübarək bəyanlarını və Süneyi-Səniyyəsini xəfifə alaraq, kiçik hesab edərək Ona qarşı sədaqət, hörmət və təslimiyyət imtahanlarında böyük zəifliklər sərgiləməkdədirlər. Həmçinin bu bədbəxtlər Allah Rəsulunun izindən gedən böyük övliyaları da -sanki onları qiymətləndirə biləcək qəlbi səviyyələri varmış kimi- hörmətsiz şəkildə dillərinə almaqdadırlar. Şübhəsiz ki, bu, dəhşətli bir qəlb korluğudur. Çünki Allahın sevdiklərinə qarşı göstərilən ədəbsizlik ilahi qəzəbi ən çox cəlb eden xüsuslardandır.

Necə ki, Haqq-Təala bu iki günahı işləyənlərə qarşı hərb elan edəcəyini bəyan etməkdədir:

Bunlardan birincisi faizdir. Ayeyi-kərimədə belə buyurulur:

“Ey möminlər! Əgər, doğrudan da, iman gətirmişsinizsə, Allahdan qorxub sələmdən qalan məbləğdən (faizdən) vaz keçin! (Onu borclulardan almayın!) Əgər belə etməsəniz, o zaman Allaha və Onun peyğəmbərinə qarşı müharibəyə girişdiyinizi bilin!..” (əl-Bəqərə, 278-279)

İkincisi isə Haqq-Təalanın vəli qullarına hər nə şəkildə olursa olsun, əziyyət edilməsidir. Hədisi qüdsidə belə buyurulur:

“Hər kim Mənim vəli quluma düşmənçilik edərsə, Mən ona qarşı hərb elan edərəm…” (Buxari, Riqaq, 38)

Unutmamaq lazımdır ki insanlıq tarixi boyunca Allahla hərb edib, sonunda qalib gələ bilmiş heç bir varlıq yoxdur. Bu baxımdan Allahın sevdiklərinə qarşı hörmətsizlik sərgiləmək qeyrətullaha toxunacağı üçün sahibini şiddətli əzaba düçar edər.]

İmam Rəbbani həzrətləri buyurur:

“Ucüb (özünü və işlədiyi əməli bəyənmək), alovun odunu yandırdığı kimi saleh əməlləri yox edər. Ucüb insanın işləmiş olduğu əməlin gözünə gözəl görünməsindən doğar. Bundan xilas ola bilmək üçün gizli qəbahət və qüsurlarımızı gözümüzün önünə gətirməli və gözəl əməllərimizi daima nöqsan və qeyri-kafi görməliyik. Hətta insan işlədiyi saleh əməllərinin və xeyirxah işlərinin bilinməsindən utanmalıdır…”^[12]

[Saleh əməllərdə niyyət, yalnız Allahın razılığı olmalıdır. Qul Rəbbinə şükür etməlidir ki, onu saleh əməllərə müvəffəq edib. Saleh əməllər səbəbiylə öyünüb qürurlanmaq o əməlin məqsədini dəyişdirdiyi üçün əcrini də yox edər. Çünki tövhid əqidəsinin ortaqlığa dözümü yoxdur.

Bu səbəblə bir mömin tikdirdiyi bir məscid, Quran kursu kimi xeyirxah işlərə öz adını verməkdən çəkinməlidir. Lakin özü vəfat etdikdən sonra sevdikləri tərəfindən adının verilməsində bir qəbahət yoxdur. Əksinə, rəhmətlə yad edilməsinə səbəbdir. Lakin həmin adamın sağlığında bu kimi yerlərə öz adını verməsi, ixlası zədələyəcəyi üçün doğru deyil.

Əslində bir qul saleh əməl işləyərkən -nə qədər cəhd göstərsə də- onu zahiri və batini qüsurlardan tamamilə təmizlənmiş olaraq ifa edə bilməsi çox çətindir. Bu səbəblə qul nə qədər böyük bir əməl işləmiş olsa da, heç bir zaman əməlini gözündə böyütməməli, daim qüsurlarını və acizliyini etiraf edib Allahın lütf və kərəmi ilə qəbul buyurmasını istəməlidir. Duaları kimi saleh əməllərinin də Haqq-Təalanın qəbuluna möhtac olduğunu heç bir zaman unutmamalıdır.

Bunun üçündür ki, arif möminlərin nəzərində saleh əməllərin özü qədər, onun Haqqa təqdim edilişindəki qəlbi səviyyə də son dərəcə mühümdür. Əməlləri sırf Allaha xas edə bilmək üçün başqalarının təqdirini cəlb etmək istiqamətində ən kiçik bir meylin belə niyyətə qarışmaması lazımdır. Bunun üçün saleh əməlləri mümkün mərtəbə camaatın gözündən gizləməyə cəhd göstərmək lazımdır. Necə ki, hədisi-şərifdə bildirildiyi kimi, heç bir kölgənin olmayacağı qiyamət günündə Allah-Təala yeddi sinif insanı saxlayacaq öz Ərşinin kölgəsində qoruyacaqdır. Məhz onlardan biri də sağ əlinin verdiyini sol əli bilməyəcək qədər gizli sədəqə verən kəslərdir.[13]

Lakin zərurət varsa və ya digər insanları da xeyirxahlığa təşviq etmək kimi fayda varsa, aşkardan infaq etmək də caizdir. Amma bu zaman da qəlbi lovğalıq və təkəbbürdən qoruyub ixlası zədələməkdən diqqətlə ehtiyat etmək lazımdır.

Həmçinin saleh əməllərdə başqalarının tərif və təqdirini uzaqlaşdırmaq bir yana, öz nəfsimizin təqdirini də kənarlaşdırmaq lazımdır. Bu barədə nəfsi susdura bilməyin ən böyük dərmanı isə onun gizli qüsur və qəbahətlərini heç bir zaman unutmamaqdır. Əks halda nəfsimiz özünü bəyənib əməllərimizin əcrini məhv edər.]

Haqq-Təala niyyət və əməllərimizi sırf ilahi rizası ilə birləşdirsin. Lütf kərəmi ilə biz aciz qullarını sevib razı olduğu saleh əməllərə, gözəl hal və əxlaqa nail eyləsin. Bizi sirati-müstəqimə istiqamətləndirsin. Hər birimizi dinimiz xüsusunda fitnəyə düşərək axirət müflisi olmaqdan mühafizə etsin.

Amin!..