HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR - YUNUS ƏMRƏ

Yunus Əmrə həzrətləri buyurur:

Bir xəstəyə vardın isə, bir içim su verdin isə,

Yarın anda qarşı gələ, Haqq şərabın içmiş kimi.

Bir miskini gördün isə, bir əskicə verdin isə,

Yarın anda sənə gələ, Haqq libasın biçmiş kimi.

Hz. Peyğəmbər r tez-tez əshabından soruşardı:

“Kim bu gün bir cənazə namazına iştirak etdi?

Kim bu gün bir yoxsulu doyurdu?

Bu gün bir xəstə ziyarətinə gedən varmı?”.

Sonra da:

“Hər kim bu saleh əməlləri bir yerə cəm edərsə, o adam mütləq cənnətə girər”, - buyurardı. (Müslim, Fəzailus-Səhabə, 12)

Haqqa qulluq - namaz, oruc kimi fərdi ibadətlərlə yanaşı, din qardaşlarını düşünmək, dərdlilərin dərdinə dərman olmaq, fədakarlıq, comərdlik, Allah yolunda səy göstərmək kimi ictimai qulluq vəzifələrini də əhatə edir. Çünki Allah-Təala möminləri bir-birinə əmanət etmiş, bir-birini yuyan iki əl kimi olmalarını istəmişdir.

Hədisi-şərifdə buyurulduğu kimi:

“Allah-Təala qiyamət günü belə buyurar:

- Ey Adəm oğlu, xəstələnmişdim, məni ziyarət etmədin.

Adəm oğlu:

- Sən aləmlərin Rəbbi ola-ola mən səni necə ziyarət edə bilərəm? – deyər. Allah-Təala:

- Filan qulum xəstələndi, ziyarətinə getmədin. Onu ziyarət etsəydin, məni onun yanında tapardın. Bunu bilmirsənmi? Ey Adəm oğlu, məni doydurmanı istədim, doydurmadın, - buyurar. Adəm oğlu:

- Sən aləmlərin Rəbbi ola-ola mən səni necə doydura bilərdim? – deyər. Allah-Təala:

- Filan qulum səndən yemək istədi, vermədin. Əgər ona yemək versəydin, verdiyini mənim qatımda mütləq tapacağını bilmirsənmi? Ey Adəm oğlu, səndən su istədim, vermədin, - buyurar. Adəm oğlu:

- Ey Rəbbim, sən aləmlərin Rəbbi ola-ola mən sənə necə su verə bilərdim? – deyər. Allah-Təala:

- Filan qulum səndən su istədi, vermədin. Əgər ona istədiyini versəydin, verdiyinin savabını dərgahında görərdin. Bunu bilmirsənmi? – buyurar”. (Müslim, Birr 43)

Deməli, Yaradandan ötrü yaradılana şəfqət və mərhəmət etmək Haqq-Təalanın rizasına vəsilə olduğu halda, bunun əksinə, möhtacların fəryadlarına biganə qalmaq da ilahi qəzəbi cəlb edər.

Allah-Təala Qurani-Kərimdə ən çox “Rəhman” və “Rəhim” isimlərini xatırladır. Aləmlərə rəhmət olaraq göndərdiyi Hz. Peyğəmbərin də “rauf” və “rəhim”, yəni çox şəfqətli və mərhəmətli olduğundan xəbər verir.

Elə isə Allaha qul, Peyğəmbərə ümmət olan bir mömin də bu sifətlərdən pay götürərək “rəhmət insanı” olmalıdır. Yəni əlindən və dilindən, halından və sözündən ümməti-Muhammədin faydalandığı, ümmanlar qədər geniş ürəyə malik bir insan olmalıdır. Hətta qəlbini bütün məxluqatın təskinlik tapacağı şəfqət və mərhəmət dərgahına çevirməlidir.

Çünki hədisi-şərifdə belə buyurulur:

“Mərhəmət edənlərə Rəhman olan Allah-Təala mərhəmət edər. Siz yer üzündəkilərə mərhəmət edin ki, göydəkilər də sizə mərhəmət etsin”. (Tirmizi, Birr, 16)

Əgər Allah-Təalanın mərhəmətinə nail olmaq istəyiriksə, biz də Onun rizasını qazanmaq niyyəti ilə məxluqatına qarşı şəfqətli və mərhəmətli olmaq məcburiyyətindəyik.

Allahın rizasını istəyən bir mömin matəmlərin həndəvərində dolaşmalıdır. Yəni möhtac, biçarə, dərdli və kimsəsizlərin yanında olmalı, onlara yardıma can atmalıdır.

Rəvayətə görə, Həzrət Musa u:

- Ya Rəbb, Səni harada axtarım? – deyə dua etdi.

Allah-Təala da ona belə buyurdu:

- Məni qəlbiqırıqların yanında axtar! (Əbu Nuaym, Hilyə, II, 364)

Şeyx Sədinin ifadəsi ilə desək: “Haqq dostları daha çox heç kimin baş çəkmədiyi dükanlardan alış-veriş edərlər”. Yəni halını ərz edə bilməyən möhtacları simalarından tanıyar, kimsəsizlərin dayağı olar, onların səsli və səssiz fəryadlarına qulaq verər və günəş kimi, ən qaranlıq yerləri belə işıqlandırar.

Mömin də cəmiyyətdəki sahibsizləri və qəlbiqırıqları axtarıb tapmalıdır. Həmin qəlblərə dərman olmağın vəcdi ilə qəlbi səviyyə qazanmalı, Rəbbinə olan yaxınlığını artırmalıdır.

Rəsulullah r də heç kimin xor görülməsini istəməz, zəiflərə və biçarələrə şəxsən yaxınlıq göstərər və belə buyurardı:

“Siz yalnız zəifləriniz sayəsində yardım görür və ruziləndirilirsiniz”. (Buxari, Cihad, 76; Nəsai, Cihad, 43)

Hətta Peyğəmbərimiz r kasıb mühacirlərin hörmətinə Allahdan müsəlmanlara yardım və zəfər istəyərdi. (Təbərani, Kəbir, I, 292)

Ariflər bilirlər ki, insanın bədəni yeməklə doyar, ruhu isə yedirməklə…

Həzrət Peyğəmbər r də ümmətinin aclarını doyurmadan öz aclığını düşünməzdi. Ümmətinin aclarını doyurmanın sevinci Ona öz aclığını unutdurardı.

Həzrət Mövlana yer üzündə üşüyən biri ola-ola özünü isinmə haqqına layiq görməzdi.

Buna görə də kamil möminlər möhtac və kimsəsizləri sevindirərək onların qəlbi dualarını ala bilmək eşqi ilə yaşayan “rəhmət insanları”dırlar.

Mərhəmətin ən mühüm təzahürü infaq, comərdlik və fədakarlıqdır. Ayeyi-kərimədə belə buyurulur:

“… Allah sənə (sərvət verməklə) yaxşılıq etdiyi kimi, sən də yaxşılıq et…” (əl-Qəsas, 77)

Mömin özü üçün istədiyini din qardaşı üçün də istəməlidir. Onun bu dünyada məhrum olduqlarını təmin etməyi axirət qazancı və səadət bilməlidir.

Bu barədə Əbul-Leys Səmərqəndi həzrətləri belə buyurmuşdur:

“İkram edən kəs verdiyini təşəkkür ədası ilə verməlidir. Çünki alanın nəsibi dünyəvi bir ehtiyacın qarşılanması, verənin nəsibi isə ilahi riza və axirətdəki sonsuz lütflərdir. Belə olan təqdirdə verən daha qazanclıdır. Ona görə də qarşısındakı ehtiyac sahibinə təşəkkür etməlidir”.

Allah qatında ən qiymətli infaq da səmimiyyətlə, sevinərək və təşəkkür ədası ilə verilən, heç bir fani mənfəət və minnət gözləmədən edilən xalis infaqlardır.

Məhz ona görə də səhabələr infaq etdikləri zaman belə deyirdilər:

“…Biz sizdən (bu ehsan müqabilində) nə bir mükafat, nə də bir təşəkkür istəyirik. Həqiqətən, biz Rəbbimizdən, çox sərt (müdhiş), çətin gündən (üzlərin dəhşətdən eybəcər kökə düşəcəyi, çöhrələrin tutulub qaralacağı qiyamət günündən) qorxuruq!”. (əl-İnsan, 9-10)

Digər tərəfdən, infaq edə bilən bir mömin onu bu xeyrə müvəffəq qıldığı üçün Allaha şükür etməlidir. Çünki Allah-Təalanın ehsan etdiyi comərdlik və fədakarlıq hissiyyatı ilə Onun rizasına nail olmaqdadır. Mömin əslində sədəqələrin Allah tərəfindən alındığı şüur və idrakı ilə, böyük ədəb və həssaslıqla infaq etməlidir. Əlində olan imkanları qəlbində kiçicik narahatlıq keçirmədən, əksinə, tərifi imkansız sevinc içində möhtaclarla bölüşməyi qazanc bilməlidir.

Yunus Əmrə həzrətləri buyurur:

Bir imarət göstər mənə, son ucu viran olmaya,

Qazan ol malı kim səndən, ölücək geri qalmaya...

İnsana əmanət verilən müvəqqəti dünya nemətləri elə bu dünyada qalacaq. İnsan isə dünyada qoyub gedəcəyi o nemətlərin halalının hesabını vermək, haramının da cəzasını çəkmək məsuliyyəti ilə axirətə köçəcək.

Bir sözlə, mömin dünya nemətləri ilə imtahanında o fani nemətləri əbədi qazanca çevirə bilmək fərasəti ilə hərəkət etməlidir.

Bu hədisi-şərif söz açdığımız həqiqəti necə də gözəl izah edir:

Həzrət Aişə c-dan rəvayət edildiyinə görə, Rəsuli-Əkrəm r-in ailəsi bir qoyun kəsmişdi. Xeyli adama infaq etdikdən sonra Həzrət Peyğəmbər r qoyundan geriyə nə qaldığını soruşdu:

Həzrət Aişə c:

– Sadəcə bir kürək sümüyü qaldı, - cavabını verdi. Peyğəmbərimiz r:

“Daha de ki, bir kürək sümüyü xaric, hamısı bizim oldu ki!”, - buyurdu. (Tirmizi, Qiyamət, 33)

Yəni əsl sərvətimiz infaq edə bildiklərimizdir. Bizə həqiqi mənada faydalı olacaq mal Allah rizası üçün fəda edərək indidən axirətə göndərə bildiklərimizdir.

İnsanın bu fani dünyada yerli ədası ilə yaşamamalı olduğunu və dünya nemətlərinin imtahan səbəbi olduğunu Ziya Paşa necə də gözəl ifadə edir:

Dəhrin, nə səfa var əcəba sim-zərində;

İnsan buraxır həpsini hin-i səfərində!..

“Bu fani dünyanın gümüş, qızıl və bu kimi zinətlərində əslində heç bir fayda yoxdur. Çünki insan əbədi aləmə səfər edərkən, yəni son nəfəsində bunların hamısını geridə qoyub gedəcəyi yerə təkbaşına gedir”.

Seyr etdi hava üzrə denir taxtı-Süleyman,

Ol səltənətin yellər əsər indi yerində!..

“Həzrət Süleymanın taxtının yüksəklərdə dolaşdığı, heç kimə nəsib olmayan möhtəşəm səltənət sürdüyü söylənir. Lakin indi o səltənətin də yerində yellər əsir”.

Həzrət Peyğəmbər r fani dünya nemətlərinə necə rəftar etməli olduğumuzu bu hədisi-şərifdə belə xülasə etmişdir:

“Adəm oğlu “malım, malım” deyir. Ey Adəm oğlu, yeyib bitirdiyin, geyib köhnəltdiyin və ya sədəqə olaraq verib savab qazanmaq üçün əvvəlcədən göndərdiyindən başqa malın varmı?”. (Müslim, Zöhd, 3-4)

Yunus Əmrə həzrətləri buyurur:

Yunus Əmrə der xoca,

Gərəksə var min hacca.

Həpisindən iyicə,

Bir könülə girməkdir!

Kəbə kainatın mənəvi mərkəzi olduğu kimi, insan vücudundakı mərkəz də “nəzərgahi-ilahi” olan qəlbdir. Haqq-Təalaya yaxınlaşmağın ən qısa yolu könül almaqdan, bir qəlbə girməkdən, bir qəlbi qəflət yuxusundan oyadıb iman nuru ilə əhya edə bilməkdən keçir.

Molla Cami g belə deyir:

“Könül al, (çünki könül almaq) həcci-əkbərdir.

Bir könül, min Kəbədən daha üstündür.

Kəbə Azər oğlu İbrahimin tikdiyi binadır.

Könül isə Cəlil və Əkbər olan Allahın nəzərgahıdır”.

Onu da unutmamaq lazımdır ki, Allahın rizası bəzən böyük, bəzən orta, bəzən də kiçik bir əməldə gizlidir. Yeri gələr, çarəsiz vəziyyətdə qalan bir qəribin üzünü güldürən bir yaxşılıq ilahi rizanı cəlb edər və insana “həcci-əkbər” savabı qazandırar. Çünki insanın kimin xeyir-duası ilə qurtulacağını bilmək mümkün deyil. Ona görə də “Hər gecəni Qədir, hər keçəni Xızır bil”, - deyiblər.

Yunus Əmrə həzrətləri buyurur:

Ağsaqqallı pir xoca, biləməz halı necə,

Əmək verməsin hacca, bir könül yıxar isə!

Könül Çalabın taxtı, Çalab könülə baxdı,

İki cahan bədbaxtı, kim könül yıxar isə!

İmam Rəbbani həzrətləri qəlbin əhəmiyyətini belə izah edir:

“Yaxşı bilin ki, qəlb Allah-Təalanın qonşusudur. Onun müqəddəs Zatına qəlbdən daha yaxın heç nə yoxdur. Elə isə istər mömin olsun, istər qafil, qəlbə əziyyət etməkdən uzaq olun! Çünki qonşu qafil də olsa, himayə edilməldir.

Amandır, bundan (yəni qəlb qırmaqdan) uzaq durun! Çünki küfrdən sonra qəlbə əziyyət etmək qədər Allah-Təalanın inciməsinə səbəb olan başqa bir günah yoxdur. Çünki qəlb Haqq-Təalaya yaxınlaşa bilən varlıqların ən yaxınıdır”. (Məktubat, III, 326, № 45)

Qəlb Allah-Təalanın nəzər qıldığı mübarək məqamdır. Bu səbəblə qəlbə tikan batıracaq hal və hərəkətlər ilahi qəzəbi cəlb edəcəyi üçün həddən artıq təhlükəli sayılmışdır.

Mövlana həzrətləri də bu xüsusda belə xəbərdarlıq edir:

“Əgər bəsirət sahibisənsə könül Kəbəsini təvaf et! Torpaqdan tikildiyini sandığın Kəbənin əsl mənası könüldür… Yaxşı bil ki, sən Allahın nəzərgahı olan bir könülü incitsən, piyada Kəbəyə də getsən, qazanacağın savab qəlb qırmağın günahını yumaz”.

“Sənin bir saman çöpü qədər dəyər vermədiyin viran olmuş qəlb Ərşdən də üstündür, Kürsüdən də, Lövhdən də, Qələmdən də!.. Xor da olsa, heç bir qəlbi təhqir etmə! Çünki o, xor da olsa, üstündən üstündür. Viran olmuş qəlb Allahın nəzər etdiyi varlıqdır. O viran qəlbi əhya edən can necə də mübarəkdir. Qırılmış, iki yüz parçaya ayrılmış qəlbi təmir etmək Allah qatında bir çox xeyir əməldən daha üstündür…”

Allah qatında kimin necə olduğu bəlli deyil. Çünki qəlblərin pəncərəsi Allaha açıqdır. Ona görə də heç kimi xor görməmək və incitməmək lazımdır. Xor görülüb təhqir olunan elə insanlar var ki, Allahın saleh bəndələrindəndir.

Rəsulullah r bu həqiqəti belə ifadə etmişdir:

“Saç-saqqalı bir-birinə qarışmış, nimdaş və köhnə paltarlar içində, heç kimin etibar etmədiyi elə insanlar var ki, onlar Allaha and içsələr, Allah andlarını boşa çıxarmaz”. (Tirmizi, Mənaqib, 54/3854)

“Sizə cənnətliklərin kim olduğunu bildirimmi? Onlar həm zəif olduqları, həm də insanlar tərəfindən zəif görüldükləri üçün heç kimin əhəmiyyət vermədiyi kəslərdir, lakin “belə olacaq” deyə and içsələr, Allah istəklərini gerçəkləşdirər.

Sizə cəhənnəmliklərin kimlər olduğunu söyləyimmi? Qatı qəlbli, qaba, xəsis və lovğalanaraq gəzən təkəbbürlü insanlardır”. (Buxari, Əyman 9, Təfsir 68/1, Ədəb 61; Müslim, Cənnət, 47)

Bir sözlə, Allahın qullarını xor görməkdən həssaslıqla uzaq durmalıyıq. Başqalarını xor görmək əslində insanın özünü böyük görməsidir. Bu isə nəfsi lovğalıq bataqlığına sürükləyər.

İnsanları xor görmək sözlə olduğu kimi, hərəkətlərlə, him-cimlə, qaş-göz işarələri ilə də ola bilər. Haqq-Təala bu kimi çirkin davranışları da qadağan edir:

وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ

“(Dalda) qeybət edib (üzdə) tənə vuran hər kəsin vay halına!” (əl-Hüməzə, 1)

Yunus Əmrə həzrətləri buyurur:

Bir kəz könül yıxdın isə, bu qıldığın namaz deyil!

Yetmiş iki millət dəxi əlin üzün yumaz deyil!..

Qəlb almaq nə qədər ülvi və fəzilətli bir əməldirsə, onu viran etmək də bir o qədər ağır fəlakətdir. Lakin qəlbi viran qoymağı sadəcə bir insanı utandırmaq, təhqir etmək, incitmək kimi qələmə vermək də yanlışdır.

Çünki qəlb imanın yerləşdiyi mərkəzdir. Bir qəlbi imandan, İslamdan, Qurandan və Sünnədən uzaqlaşdıran hər hal və davranış, əslində, o qəlbi viran qoymaqdır. Hal və davranışları ilə könülləri İslamdan soyudan insanlar gerçək mənada könül yıxan bədbəxt kəslərdir…

Belələri zahirən ibadət əhli olsalar da, bəşəri münasibətlərdə, əxlaq və müamilələrdə işlədikləri yanlış əməllərlə İslamın insanların nəzərindəki etibarına xələl gətirirlər. Buna baxmayaraq, özlərini haqq yolda görərək, nəsihət qəbul etməməkdə israr edərlər. Bu isə qəlblərindəki mənəvi xəstəliklərin bir təzahürüdür.

Riya, təkəbbür və nifaqın qaranlıq kökü qəlbdədir. Lakin onun təzahürləri bəzən imanda, bəzən ibadət həyatında, bəzən əxlaqda, bəzən də müamilələrdə özünü göstərir.

Ona görə hər hansı bir insanı sadəcə bir cəhətini nəzərə alaraq dəyərləndirmək onu həqiqi mənada tanımaq üçün kifayət deyil. Çünki İslam bütündür. Müsəlman isə İslamın hər xüsusdakı hökmlərinə candan təslim olub bütün vəzifələrini səmimiyyətlə yerinə yetirməyə çalışan kəsdir.

Bir sözlə, insanları dəyərləndirərkən Həzrət Ömər t-ın bu nəsihətini yaddan çıxarmamaq lazımdır:

“Bir adamın qıldığı namaza, tutduğu oruca baxmayın, bu xüsusları da diqqətə alın:

– Danışanda düz danışırmı?

– Nə isə əmanət edildikdə əmanət hüququna riayət edirmi?

– Dünya ilə məşğul olarkən halal-haram hüdudlarına riayət edirmi? (Beyhəqi, əs-Sünənul-Kübra, VI, 288; Şuab, IV, 230, 326)

Digər tərəfdən, həqiqi ibadət əhli, namazı, dəstəmazı yerində olan bir mömin hal və davranışlarındakı nəzakət və alicənablıqla digər insanlardan seçilməlidir. Çünki layiqincə qılınan məqbul bir namaz insanı pis əməllərdən, dinin və əxlaqın çirkin saydığı bütün pisliklərdən uzaqlaşdırar.

Tədili-ərkana riayətlə və xüşu ilə qılınan bir namaz insanı əxlaqi cəhətdən kamilləşdirərək onun davranışlarına da nəzakət, alicənablıq, helm, şəfqət, riqqət və həssas düşüncə şəklində əks edər. Yəni namazı kamil mənada qılan bir mömində kobud davranışlar, nadan və cahil hərəkətlər müşahidə olunmaz. Əgər belə bir nöqsan müşahidə olunursa, o adam qıldığı namazı gözdən keçirməli, harada səhv buraxdığını axtarmalıdır. Gözləri ilə hansı vitrinləri seyr etdiyini, hansı səslərə qulaq asdığını, ağzından nə kimi sözlərin çıxdığını götür-qoy edib yanlış rəftarlarını düzəltməlidir.

Allah-Təala sevdiyi qullarının elm, irfan, gözəl hal və davranışlarından qəlbimizə hissələr ehsan etsin.

Amin!..