HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR Bəyazid Bistami həzrətləri -4-

HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR Bəyazid Bistami həzrətləri -4-

           Bəyazid Bistami həzrətləri buyurur:

      “Nəfsimi ilahi vüslət səfərinə dəvət etdim. Bu məşəqqətli səfərdə nəfsim mənə qarşı gəldi. Mən də onu tərk edib (nəfsin mənfi arzularını tərk edib) Allah-Təalanın hüzuruna təkbaşına yollandım!”.^[1]

[Ayeyi-kərimədə:

           “Nəfs (insana) pis işlər görməyi şiddətlə əmr edər”,- buyurulur (Yusuf, 53). Mənəvi tərbiyədən keçərək kamilləşməmiş, xam və nadan nəfs heç vaxt Haqqa yaxın olmağı istəməz. İnsanı Rəbbinə sevdirib yaxınlaşdıracaq saleh əməllərdən, xidmət və çalışmalardan daim uzaq durar. Səfalətini səadət zənn edər. Gün keçirmək və üç günlük fani həyatda səfa sürmək arzusu ilə əbədi həyatını oda atmağa razı olar.

Ona görə də Haqqa gedən yolda insan üçün ən böyük maneə onun öz nəfsidir. Bitməz-tükənməz bayağı arzularıdır.

Bir gün Bəyazid Bistami həzrətlərindən soruşdular:

- Haqqa gedən yol necədir? Ona necə vasil olmaq olar? Həzrət bu cavabı verdi:

- Sən yoldan qalxdığın zaman Haqqa vasil olarsan.[2]

          Yəni bu yolda sənin üçün ən böyük ayaq bağı olan nəfsinin istəklərinə qarşı gələ bilsən, onun tənbəlliyini, səfa düşkünlüyünü və qəflətini üstündən ata bilsən, ilahi hikmət və həqiqətlərdən agah olmağa başlayarsan. Ruhunu bayağı arzuların kəsavətindən azad etdiyin vaxt Haqqa yaxınlığın feyz və ruhaniyyətindən nəsiblənər, mərifətullah üfüqündə məsafə qət edərsən…

        Ona görə də təsəvvüf nəfsaniyyəti kənarlaşdırmaq yoludur. Çünki nəfsaniyyət hər zaman və hər yerdə qulun qarşısına çıxar. Onu Haqqın yolundan uzaqlaşdırmaq üçün cürbəcür tələlər qurar.

Bu tələlərə düşməməyin yeganə çarəsi isə “təqva” zirehi geyinməkdir. Yəni nəfsinin bayağı arzularından uzaqlaşaraq Haqqa yaxınlığın könül feyzi ilə yaşamaqdır. Özünü haramlardan, şübhəlilərdən, batildən və şərdən mühafizə etməkdir.

Həmçinin buna müvəffəq olduqda da nəfsə bir pay çıxarmayıb, bütün mənəvi nemət və təcəlliləri Haqq-Təalanın bir lütfü bilməkdir. Heç vaxt “mən qazandım, mən nail oldum” deyərək qazancını ziyan etməməkdir. Əksinə, Rəbbinin lütfü olduğunu dərk etməkdir.]

         Bəyazid Bistami həzrətləri buyurur:

         “Qul nəfsinin xətasını görüb xalqdan mədəd ummadığı vaxt Haqq onu himməti (mənəvi qisməti, səyləri, dua və Allaha sığınması) ölçüsündə və nəfsindən uzaqlaşdığı nisbətdə özünə yaxınlaşdırar.”^[3]

[Hədisi-şəriflərdə buyurulur:

“Dünyaya könül vermə ki, Haqq səni sevsin. İnsanların əlinə baxma ki, xalq səni sevsin”. (İbn Macə, Zöhd 1)

“…Möminin izzəti insanlara möhtac olmamasındadır!”. (Hakim, IV, 360-361/7921)

Haqqa yaxınlığın ən mühüm addımları insanların sahib olduqları imkanlara tamah salmamaq, onlara möhtac olmadığının şüurunda olmaq, nəfsi ehtiraslardan və həsəddən uzaqlaşmaqdır. Bunun üçün də qəlbin Allaha və axirətə imanın tələbi olan “qənaət”lə zənginləşib, ilahi təqdirə “riza” göstərərək səviyyə qazanması şərtdir.

Lakin möminin insanlara qarşı bu gözütoxluğu sadəcə maddi imkanlara məxsus olmamalıdır. Çünki insan bu həyatda maddi nemətlər kimi, hətta onlardan daha çox cəmiyyət çapında qəbul edilməyə, insanlar tərəfindən bəyənilməyə və təriflənməyə ehtiyac duyar.   

Məhz bu məsələdə ifrata can atan xam nəfslərsə Allah üçün edilməli olan ibadət və əməlləri belə, fanilərin gözündə dəyər qazanmağa vasitə halına gətirərlər. Bu isə qəlbdəki ixlası zədələdiyi üçün əməllərin əcrini zay edər.

Hədisi-şərifdə də bildirildiyi kimi qiyamət günü əleyhinə hökm verilən ilk insanlar –zahirən- şəhid, alim və xeyriyyəçiliklə məşğul olan zənginlər olacaqdır. Lakin bu kəslər əməllərinə Allah rizası xaricində insanlar tərəfindən bəyənilmək niyyəti qarışdırdıqları üçün, yəni riyakarlıq etdiklərinə görə Haqq-Təala onların bu əməllərini rədd edəcəkdir.[4]

Ona görə də möminin izzət və şərəfi əməllərini xalqa deyil, Haqqa bəyəndirmə səhdinə bağlıdır. Əsl mömin özü haqqında insanların deyil, Allahın nə buyurduğuna əhəmiyyət verən kəsdir.

Çünki insanlara riyakarlıq etmək surəti ilə Haqqın deyil, xalqın nə dediyinə əhəmiyyət vermək ibadət və əməllərini Allaha təqdim etmək yerinə fanilərə satmaq hökmündədir. Bu isə Allah üçün işlənməli olan əməllərə faniləri də ortaq etməkdir. Halbuki tövhid əqidəsinin heç bir şəkildə ortaqlığa dözümü yoxdur.

Necə ki, ayeyi-kərimədə belə buyurulur:

“Vay halına o namaz qılanların ki, onlar öz namazlarından qafildirlər. Onlar (namazlarında) riyakarlıq edərlər”. (əl-Maun, 4-6)

Hz. Peyğəmbər r də əshabından:

- Diqqətlə qulaq asın. Haqqınızda Dəccaldan daha çox qorxduğum şeyin nə olduğunu deyimi?,- deyə soruşmuş, onlar da:

- Buyur, ya Rəsulallah!,- dedikdə:

“- Qorxduğum şey gizli şirkdir. Məsələn, namaza duran bir adam fikirləşin. Hansı ki, başqasının ona baxdığını hiss etdiyi üçün namazını aöır-ağır qılır”,- buyurmuşdu. (İbn Macə, Zöhd, 21)

Bu gerçəyə əsaslanaraq Həzrət Mövlana da belə buyurur:

“Allah eşqi üçün çalış! Allah eşqinə xidmət et! İnsanların qəbul etməsi və ya rədd etməsi ilə nə işin var? Bu fani dünya bazarında sənə bol-bol qazanc gətirən müştəri olaraq Allah kafi deyimli? Allahdan alacağının qarşısında insanların verəcəyi nədir ki?!

Elə isə gözünü və könlünü insanlardan gələcək təşəkkürlərə, iltifatlara deyil, Allahdan gələcək lütflərə dik!..”

            İmam Şafei həzrətləri də belə nəsihət edir:

“Bütün insanları razı salmaq qeyri-mümkündür. Sən Allahla aranı düzəltməyə çalış! Bunu etdikdən sonra insanlara fikir vermə!..”

Ona görə də arif insanlar Allah üçün etdikləri əməlləri heç bir dünyəvi mənfəətə dəyişməzlər. Onlar nə fanilərin tərifinə qovuşmaq arzusu, nə də fanilərin gözündən düşmək qorxusu ilə əməl edərlər. Onların bütün qulluq, ibadət və xidmətləri yalnız Allahın rizası üçündür.

Rəvayət edildiyinə görə Həzrət Fatimə və Həzrət Əli bir gün özləri ac olsalar da əllərindəki yeməyin üçdə birini qapıya gələn yoxsula, üçdə birini yetimə, qalanını da əsirə vermişdilər. Başqa bir rəvayətə görə isə üç gün ardarda iftar edəcəkləri yeməyi yoxsula, yetimə və əsirə verib özləri su ilə iftar etmişdilər. Onlara infaq edərkən də ayədə bildirildiyi kimi:

 “Biz sizi ancaq Allah rizasından ötrü yedirdirik. Biz sizdən (bu ehsan müqabilində) nə bir mükafat, nə də bir təşəkkür istəyirik” (əl-İnsan, 9) demişdilər. Beləliklə həm möhtacları minnət altında əzilməkdən xilas etmiş, həm də əməllərinin ixlasını qorumağa çalışmışdılar.

Həqiqi mömin əməllərinin savabını itirməmək qayğısı ilə hətta fani iltifatlardan belə uzaqlaşan insandır. Bütün insanların tərifini də alsa, bunə əhəmiyyət verməz, Haqq qatında nə qiymətinin nə qədər olduğuna baxar.

Həzrət Əbu Bəkr t bir adam tərəfindən tərifləndikdə dərhal Allaha dua edərək belə deyərmiş:

“Allahım, sən məni məndən daha yaxşı tanıyırsan. Mən də özümü onlardan daha yaxşı tanıyıram. Allahım, məni onların zənn etdiyindən daha xeyirli et! Onların bilmədiyi xətalarımı bağışla! Söylədikləri sözlər səbəbi ilə də məni hesaba çəkmə!”.[5]

Həmçinin Allah yolunda çalışan bir mömin bütün insanlar tərəfindən xor görülsə belə buna əhəmiyyət verməyən, yalnız Allahın qatında zəlil vəziyyətə düşmə qorxusu ilə qəlbi titrəyən kəsdir.

Necə ki, Rəsulullah r də təbliğə başladığı ilk günlərdə təbəssümlə deyil, tikanlarla, təhqirlərlər qarşılaşdı. Ən ağır əzab-əziyyətə məruz qaldı. Kəbədə namaz qılarkən üstünə dəvə içalatı qoyuldu. Uhud döyüşündə mübarək dişi qırıldı. Bir çox seçkin səhabəsi şəhid oldu. Taifdə daş-qalaq edildi. Lakin Rəhmət Peyğəmbəri bu kimi əziyyətlərə əhəmiyyət vermədi. Rəbbinin əmr etdiyi yolda səbirlə adımlamağa davam etdi. Taqəti kəsiləndə də fanilərdən yardım istəmədi.

Taifdə rəva görülən ağır zülm qarşısında mübarək əllərini ilahi dərgaha açaraq belə dua etdi:

“Allahım, gücümün zəiflədiyini, çarəsizliyimi, insanların nəzərində xor görülməmi Sənə ərz edirəm. Ey mərhəmətlilərin ən mərhəmətlisi, əgər mənə qarşı qəzəbli deyilsənsə, çəkdiyim möhnət və bəlaların heç bir əhəmiyyəti yoxdur!..” (İbn Hişam, İİ, 29-30; Heysəmi, Vİ, 35)

Bunun nəticəsində könüllər fəth olunduqdan və insanlar qrup-qrup İslama girməyə başladıqda o yenə gül üzünü dünyaya deyil, axirətə çevirdi. İnsanların və dünyanın iltifatına deyil, Rəbbinin rizasını, məhəbbət və yaxınlığını seçdi.

Ümməti-Muhamməd olan biz də Rəsulullah r –in izindən gedərək ilahi əmrlərin yerinə yetirilməsi xüsusunda qınayanın qınamasına əhəmiyyət verməməliyik. Əməllərimizə fani mənfəət düşüncələrinin kölgəsini belə düşürməməyə çalışaraq “hasbətən lillah”, yəni yalnız və yalnız Allah üçün qulluq etməliyik.]

Bəyazid Bistami həzrətləri buyurur:

“Otuz ildir heç tərk etmədiyim bir adətim var:

Nə vaxt Allahı zikr etmək istəsəm, Onun zikrinə təzim etmək üçün ağzımı və dilimi yaxşı-yaxşı yuyuram”.^[6]

[Rütbə və vəzifəsi böyük olan bir adamı ziyarət edərkən üst-başımıza və hərəkətlərimizə diqqət etdiyimiz kimi Aləmlərin Rəbbi ilə münasibətimizdə də hədsiz dərəcə diqqətli və ədəbli olmalıyıq. Kimin hüzuruna çıxacağımızın idrakı içində olmalıyıq.

Bu mənada ayeyi-kərimədə buyurulur:

“Ey Adəm oğulları! Hər bir ibadət vaxtı (namaz qılarkən, məscidə gedərkən və ya təvaf edərkən) gözəl libaslarınızı geyin!”. (əl-Əraf, 31)

Hədisi-şəriflərdə də namazdan əvvəl misvakdan istifadə etmək, gözəl ətirlə ətirlənmək, cümə namazından əvvəl qüsl almaq tövsiyə edilir.

Namazdan əvvəl ilahi hüzura duracağımzı üçün ilk növbədə dəstəmaz alıb təmizlik və hazırlıqla məşğul olduğumuz kimi, Haqq-Təala ilə bərabərlik sayılan zikrə də maddi-mənəvi təmizliklə hazırlıq görməyimiz vacibdir. Çünki belə bir təmizlik Allaha təzim duyğumuzun nümayişidir.

Əməlləri məqbul edən də onların kəmiyyətindən daha çox keyfiyyətidir. Yəni çoxluğu deyil, nə qədər ixlas, xüşu, ədəb, hörmət və təzim ilə əda edildiyidir.

Nəql olunduğuna görə İbrahim bin Ədhəm həzrətləri bir gün sərxoşluqdan bir küncdə yatan əyyaşın ağzını yumuşdu. Nə üçün belə etdiyini soruşanlara da bu cavabı vermişdi:

- Əgər Allahı zikr etmək üçün yaradılan dili və ağzı kirli halda qoysaydım, hörmətsizlik olardı.

Sərxoş ayıldığı zaman Xorasan zahidi İbrahim bin Ədhəmin ağzını yuduğunu dedilər. Bu haldan utanan əyyaşın qəlbi qəflətdən ayıldı və:

- Elə isə mən artıq tövbə etdim,- dedi.

Bu tövbəyə vəsilə olan İbrahim bin Ədhəm həzrətlərinə yuxuda Allah qatından belə bir nida gəldi:

“Sən bizim üçün onun ağzını yudun. Biz də sənin üçün onun qəlbini yuduq”.

Bəyazid Bistami həzrətlərinin zikrdən əvvəl riayət etdiyi ağzı yumaq kimi gözəl adətinin maddi və mənəvi cəhətləri var:

Maddi olaraq dəstəmaz almaq və ya dəstəmazlı ikən ağzı su ilə yumaqdır.

Mənəvi olaraqsa Rəbbimizin razı olmadığı, hətta qəzəbləndiyi kirlərdən də ağzımızı və qəlbimizi təmizləməkdir. Bunların da başında yalan, qeybət, iftira, dedi-qodu, həyasız və boş sözlər gəlir.

Rəsulullah r buyurur:

“İnsan oğlunun danışdıqları lehinə deyil, əleyhinədir. Lakin yaxşılığı əmr etmək və ya pislikdən çəkindirmək üçün sərf etdiyi sözlər bundan müstəsnadır”. (İbn Macə, Fitən, 12)

“Çox danışmaqdan çəkin! Söylənən söz zikrullah deyilsə, qəlbi öldürər. Lakin Allahı çox zikr et. Məhz bu, qəlbi dirildər”. (Əli əl-Müttəqi, № 1896)

Boş və faydasız sözlər insanın mənəviyyatına zərər verirsə, yalan, iftira, dedi-qodu, qeybət kimi çirkin sözlərin möminin daxili dünyasına nə qədər böyük mənəvi dağıntıya səbəb olacağını düşünmək lazımdır.

Məhz ona görə də Rəsulullah r:

“Allaha və axirət gününə iman edən kəs ya xeyir söyləsin, yaxud da sussun!”,- buyurmuşdur. (Buxari, Ədəb, 31, 85; Müslim, İman, 74)

Xülasə, zikrin ləzzətinə nail ola bilmək üçün qəlbi və dili tövbə və istiğfarla təmizləyib onu daim pis sözlərdən qorumaq lazımdır. Belə bir təqva səviyyəsi qazanan qəlb onsuz da daimi zikr halına qovuşmuş olur.]

Bəyazid Bistami həzrətləri buyurur:

“Dünyanın nə qiyməti var ki, ona qarşı zahid olmaqdan söz açılsın!”^[7]

 [Mömin dünyaya baxış tərzini Quran və Sünnə ölçüləri ilə tənzim etdiyi təqdirdə ona qarşı zahid davranması, yəni qəlbən ondan uzaqlaşması tamamilə təbii haldır. Qəlbən dünyadan uzaqlaşanların nəzərində dünya xeyli kiçilərək əhəmiyyətini itirər.

Çünki Allah qatında dünyanın bir milçəyin qanadı qədər dəyəri olmadığını bilən, axirətin sonsuzluğu qarşısında dünya həyatının dəryadan bir damla hökmündə olduğunu idrak edən bir möminin fani dünya nemətləri üçün Kainatın Xaliqini qəzəbləndirməsi, keçici zövqlər naminə əbədi səadətini təhlükəyə atması düşünülə bilməz.

Görən gözlər üçün bu kainatdakı ümumi mənzərə fanilikdir. Əbədi səadətə nail olmaq istəyən kəs fani cazibələrə aldanmaz.

Mövlana həzrətləri dünyanın fani cazibələrinə aldananlara belə səslənir:

“Ey yağlı-ballı yeməklər və nəfis qidalar görüb dodağını dişləyən, qalxıb ayaqyoluna get, onların aqibətini orada gör!

De ki, sənin o gözəlliyin, boşqabdakı ləzzət, lətafət və gözəl qoxun nə oldu?

Cavabında deyər ki, sənin saydıqların qönçə, mən də sənə qurulan tələ idim. Sən tələyə düşən kimi qönçə saralıb-soldu və xoşagəlməz hala düşdü”.

Biz də günün birində əriyib solacaq, tör-töküntüyə dönəcək dünya nemətləri ilə imtahan edilməkdə olan axirət yolçularıyıq. Elə isə bizim dünya adlı qonaq evində yerli ədası ilə oturmağımız və qonaq olduğumuz dünyanın məfsani bərbəzəyi ilə həddən artıq məşğul olmağımız qədər böyük aldanış təsəvvür edilə bilməz.

İmam Şafei həzrətləri bu cür aldanışa düçar olmaqdan qorunmağımız üçün belə nəsihət edir:

“Karvanların səfər əsnasında ev inşa etmələri ağıllı həərkət deyil.

İlğımın onu görənlərə xəyanət etməsi və ümidlərini boşa çıxarması kimi, dünyəvi arzu və istəklər də bir çoxlarını pərişan etmişdir…

Allahın ağıllı bəndələri dünyanın boş istək və arzularına aldanmayanlardır.

Onlar həmçinin dünyanın və axirətin bəla və imtahanlarından qorxarlar. Dünyaya ibrətlə nəzər edərlər və bilərlər ki, o fani olan birinə nə yar olar, nə vətən!..”

Dünyaya qarşı zahid olmaq onun sevgisini qəlbə qoymamaqdır. Qəlbi dünya nemətlərinə xəzinə etməməkdir. Əksinə, dünyadan əl çəkərək özünün və məsul olduğu insanların məişətini təmin etməkdən boyun qaçırmaq deyil.

Mövlana həzrətləri belə deyir:

“Onu bil ki, dünya pul-para, qarşı cins, geyim-keçim, ticartə deyil, dünya Allahdan qafil olmaqdır…”

Yəni qəlblər Allahla olduqdan sonra dünya ilə məşğul olmağın heç bir zərəri yoxdur.

Necə ki, səhabələr arasında Hz. Əbu Bəkr, Hz. Osman, Hz. Abdurrahman bin Əvf kimi varlı insanlar da vardı. Lakin onlar könüllü surətdə sadə və mütəvazi yaşamağı seçərək dünya sərvətini əsla qəlblərinə yaxın buraxmırdılar. Ən zəruri ehtiyacları xaricindəki dünya malını Allah və Rəsulunun əmri istiqamətində xərcləyirdilər. Beləliklə Allahın rizasını qazanmaq uğrunda əbədi səadət sərmayəsinə çevirirdilər.

Çünki onlar bu ayeyi-kərimənin şüur və idrakı içində yaşayırdılar:

“Allahın sənə verdiyindən özünə axirət qazan (malını Allah yolunda sərf et). Dünyadakı nəsibini də unutma. Allah sənə (sərvət verməklə) yaxşılıq etdiyi kimi, sən də (varından yoxsullara, qohum-əqrəbaya xərcləməklə) yaxşılıq et”. (əl-Qasas, 77)

Əsil mömin hər nə qədər dünyəvi xidmət və vəzifələrlə məşğul olsa da daima axirət yolunun yolçusu olduğu şüuru içində Rəbbinin hüzuruna səlim qəlblə çıxmaq təlaşında olan kəsdir.

Bu həqiqətlərdən uzaq qalaraq, bütün əməyi, qazancı, dərdi, təlaşı nəfsani və dünyəvi qayələrdən ibarət olan qafillərinsə

“عَامِلَةٌ نَاصِبَةٌ : Çalışmış, (lakin boş yerə) yorulmuşdur.” (əl-Ğaşiyə, 3) ayəsində buyuruduğu kimi axirətdə  əllərinə əzab dolu peşmanlıqdan başqa heç nə keçməyəcək.]

Rəbbimiz zati-alisinin və sevdiklərinin məhəbbətini qəlblərimizin tükənməz xəzinəsi etsin. Sevərək razı qaldığı qullarının qəlbindən nəsiblənməyi hər birimizə qismət etsin. Biz aciz bəndələrini məğfirət, mərhəmət, məhəbbət və rizasından məhrum etməsin…

Amin!..