HAQQ DOSTLARINDAN HİKMƏTLƏR Bəyazid Bistami -2-
Bəyazid Bistami həzrətləri buyurur:
“Allahın vəli qullarını sev, sevgini büruzə ver və özünü onlara sevdir ki, onlar da səni sevsinlər. Allah-Təala hər gün və hər gecə yetmiş dəfə vəli qulunun qəlbinə baxar. Bəlkə bir vəlinin qəlbində sənin adına nəzər edər, beləliklə də səni sevər və günahlarını bağışlayar”.[1]
[Allahın əfvinə, riza və məhəbbətinə nail olmaq niyyəti ilə Onun vəli qullarına məhəbbət bəsləmək böyük bir səadət vəsiləsidir. Lakin “Mən Allah dostlarını sevirəm” deməklə iş bitmir. Bu sevginin hal və əməllə isbatlanması zəruridir.
Haqqın vəli qullarına məhəbbətin birinci şərti onlara hörmət və ədəblə yanaşmaqdır. Sonra isə onların hal və hərəkətlərini, həyata baxış tərzlərini, halal-haram həssasiyyətlərini, haqq-batil, xeyir-şər anlayışlarını, şəfqət, mərhəmət və comərdliklərini, bir sözlə, bütün hissi, fikri və əməli xüsusiyyətlərini imkan daxilində örnək almaqdır.
Bu hadisə necə də ibrətlidir:
Bəyazid Bistami həzrətləri bir gün yolda gedərkən arxadan gələn bir gənc addımını onun ayaq izlərinə qoyaraq təqib edirdi. Şeyxin əynində kürk vardı. Gənc dedi:
- Kürkünüzdən bir parça versəydiniz bərəkət və feyzinizdən istifadə edərdik.
Bəyazid həzrətləri ona bu hikmətli cavabı verdi:
Hazret ona şu hikmetli cevâbı verdi:
- Nəinki kürkünü, hətta Bəyazidin dərisini də geyinsən, onun etdiyi əməlləri işləmədikcə heç bir faydası olmaz![2]
Yəni əhlullahdan mənəvi istifadə etməyin ilk şərti onlardan görüb öyrəndiklərimizi istedad və taqətimiz nisbətində həyatımıza tətbiq etmək və onlar kimi yaşamağa səy göstərməkdir.
Necə ki, Həsən Bəsri həzrətləri belə buyurur:
“Ey insanlar “insan sevdiyi ilə bərabərdir”[3] hədisini səhv başa düşməyin! (Gücünüz nisbətində) saleh insanların əməlini işləmədikcə salehlərdən ola bilməzsiniz. Yəhudi və xristianlar da peyğəmbərlərini sevdiklərini iddia edirlər, lakin (hal, əxlaq və yaşayışları baxımından) onlardan uzaqdırlar”. (Əhya, c. II, s. 402)
Xülasə, Allahın vəli qulları ilə birlikdə olmaq və qəlblərində özünə yer tutmaq istəyiriksə, Haqq-Təalanın razı olacağı hal, əxlaq və vəsflərə sahib olaraq həyatımızı Haqq dostlarının göstərdiyi istiqamətdə tənzimləməyə çalışmaq məcburiyyətindəyik.]
Bəyazid Bistami həzrətləri buyurur:
“Bitmək-tükənmək bilməyən arzularla (nəfsani ehtirasla) könül dünyasını məhv edəni lənət kəfə ilə kəfənləyib peşmanlıq torpağına basdırarlar. (Bayağı) arzulardan vaz keçərək nəfsi istəklərini özündən uzaqlaşdıranı isə rəhmət kəfəni ilə kəfənləyib əmin torpağa dəfn edərlər”.[4]
[Bu dünyada Haqqa vasil olmağın yolu “ölmədən əvvəl ölmək” sirrinə nail olmaqdan keçir. Bunun üçün də nəfsani arzulardan sıyrılıb Allaha tam təslimiyyətlə ram olmaq lazımdır. Yəni ilahi əmr və qadağalara cüzi də olsa səhlənkarlıq etmədən, ərinmədən can-dildən boyun əymək və eşqlə, şövqlə qulluq vəzifəsini yerinə yetirmək şərtdir.
Haqq-Təala biz bəndələrini Uca Zatına qulluq etmək üçün yaratdı. Ürəkləri nəzərgahi-ilahı qıldı. Qəlbləri iman nurunun yerləşərək qərar tutduğu ali məkan təyin etdi. Qəlbi -məşru da olsa- fani məhəbbətlərə zəmin yaratmadı. Nəfsani ehtiras və bayağı cazibələrin zibilliyi olsun deyə də yaratmadı.
Əksinə, könül taxtını yalnız Zati-ilahisinə təxsis etməmizi istədi. Könülləri camal isimlərinin təcəlli edəcəyi təmiz, pak və bərraq bir güzgü olsun deyə yaratdı. Beləliklə qulları ilə “dost” olmağı murad etdi.
Bu dünyada Allah ilə dost olan imanlı könülləri isə son nəfəsdə, qəbirdə, məhşərdə, hesabda və Siratda da sahibsiz və himayəsiz qoymayacağını müjdələdi. Necə ki, ayeyi-kərimədə belə buyurulur:
“Bilin ki, Allahın dostlarının heç bir qorxusu yoxdur və onlar qəm-qüssə görməzlər. O kəslər ki, iman gətirmiş və pis əməllərdən çəkinmişlər - Onlara dünyada da, axirətdə də müjdə vardır. Allahın sözləri (verdiyi vədlər) heç vaxt dəyişməz. Bu, böyük qurtuluşdur (uğurdur)!”. (Yunus, 62-64)
Qəlbin ən böyük bəxtiyarlığı fani cazibələrin əsarətindən qurtularaq Haqq-Təalanın dostluğuna layiq ola bilməsidir. Qarşılaşdığı ilahi imtahanlarda səbir, səbat, həmd, şükür, riza və təslimiyyətlə kamilləşə-kamilləşə ilahi məhəbbətə layiq hala yüksələ bilməsidir.
Bunun üçünsə məşru olmayan fani məhəbbətlər, arzular və cazibələr xüsusunda nəfsə müqavimət göstərmək və onu susdura bilmək birinci addımdır.
İkinci addımda isə ər-arvad, övlad, mal-mülk, məqam-mövqe kimi məşru məhəbbətlərə də həddən artıq bağlanmayıb onların əsirinə çevrilməmək lazımdır. Bütün bunların imtahan vəsiləsi olduğunu düşünüb onlara layiq olduqları ölçüdə qiymət və əhəmiyyət vermək lazımdır.
Üçüncü pillədə isə fani məhəbbətləri “əl-Vədud”, yəni bütün məhəbbətlərin qaynağı olan Allahın məhəbbətinə qəlbi hazırlayan mərhələ kimi görmək lazımdır. Eynilə Leyladan Mövlanın eşqinə yüksələn Məcnun kimi...
Unutmayaq ki, dünyadakı bütün fani məhəbbətlər “Leyla” hökmündədir. Kimisinə görə Leyla əks cinsin nümayəndəsidir. Kimisinə görə pul-paradır. Kimisinə görə vəzifə, kimisinə görə isə şan-şöhrətdir.
Əgər Məcnun Leylaya bağlı qalsaydı, bəşər tarixində yaşamış saysız-hesabsız Məcnundan biri olar, cisminin ölümü ilə ismi də ölər, bir daha yad edilməzdi. Lakin fani məhəbbətləri qəlbində bir pilləyə çevirib məcazi eşqdən həqiqi eşqə, yəni məhəbətullaha yüksəlmsə nəticəsində bütün fani məhəbbətlər gözündən düşdü. Qiyamətədək gələcək arif və aşiq möminlərin könül üfüqündə ulduza çevriləcək qədər müstəsna şəxsiyyətə çevrildi.]
Bəyazid Bistami həzrətləri buyurur:
“Qəlbimi səmaya apardılar. Bütün mələkutu dolaşıb geri qayıtdı. Qəlbimdən soruşdum:
“- Oradan nə gətirdin?”. Bu cavabı verdi:
“- Məhəbbət və riza. Çünki orada bu ikisinin rəğbət gördüyünü gördüm”.[5]
[Haqq-Təala vəli qullarına zaman-zaman bəzi mənəvi hallar, qəlbi kəşflər, zühurat və ilhamlar ehsan edər. Bunlar bəzən yuxuda, bəzən yuxu ilə gerçək həyat arasında, bəzən də dərin təfəkkür və müraqibə əsnasında baş verir. Bəyazid Bistami həzrətlərinin bu bəyanı da (doğrusunu Allah bilir) bu kimi müşahidənin nəticəsində söylənmişdir. Bu kimi ifadələr şəri bir hökm vəsfi daşımasa da, mərifətullah yolunun səmimi yolçularına geniş üfüqlər açar.
Həqiqətən məhəbbət və riza iman nurunun təcəlligahı olan qəlbin iki ən mühüm əməlidir. Hər ikisi möminini Haqqa gedən könül yolundakı tərəqqisinin d ən böyük sərmayəsidir.
İmanın da təməlində məhəbbət var. İman bir növ Allaha və Onun sevdiklərinə duyulan sonsuz məhəbbətlə bağlanmaqdır. Məhəbbətin ölçüsü isə fədakarlıqdır. Nəticə olaraq, sevən sevgisi nisbətində fədakarlıq etməyi ən böyük nemət, ləzzət və səadət bilməlidir.
Həqiqi mənada Allahı sevən bir qul Onun özü ilə bağlı -qəhr, yaxud lütf- bütün təqdirini də sevər. Bu isə riza halıdır. Hətta Allaha məhəbbətlə dolan bir qəlb Onun təqdirini öz niyyət, xəyal və arzularından daha xeyirli olduğuna qənaət gətirər.
Riza aram tapmış, yəni Rəbbinin zikriylə mənəvi hüzura qovuşmuş nəfsin ən böyük vəsflərindən biridir. Necə ki, Haqq-Təala Həzrət Peyğəmbərin yanındakı möminlərdən bəhs edərkən:
“…Onlar Allahdan lütf və riza istəyərlər…” (əl-Fəth, 29) buyurur.
Əgər Allahın bizdən razı olmasını istəyiriksə, ilk növbədə Onun bizim haqqımızdakı təqdirinə riza göstərməli, daima Rəbbimizə həmd və şükür halında olmalıyıq.
Dünya ilahi imtahan məkanı olduğu üçün həyat daima qəhr və lütf təcəlliləri içində davam edər. Bu imtahanlarda necə müvəffəq olacağımız xüsusunda ən böyük nümunəvi şəxsiyyətlər Peyğəmbərlərdir.
Məsələn, Əyyub u-ın yaşağıdı bir-birindən ağır imtahanlar nəticəsində sərvəti, övladı və səhhəti əlindən çıxdı. Lakin o şikayət və fəryad etmək yerinə daima Allaha həmd və şükür etdi. Rəbbinə olan riza və təslimiyyətində azacıq da olsa nöqsan olmadı.
Onun halına dözə bilməyən xanımı:
- Sən peyğəmbərsən, duan məqbuldur. Dua et ki, şəfa tapasan,- dedikdə Hz. Əyyub u bu cavabı verdi:
- Allah mənə səksən il sağlamlıq bəxş etdi. Xəstəliyim isə hələ o qədər uzun çəkməyib. Cəmi bir neçə ildir ki, xəstəyəm. Allahdan səhhət istəməkdən həya edirəm!
Bütün ilahi imtahanlar qarşısında sərgilədiyi müstəsna riza halına görə Allah-Təalanın “nə gözəl qul”[6] tərifinə məzhər oldu.
Digər tərəfdən, insanlıq tarixi boyu dünya sərvəti və səltənəti xəhətindən heç bir insanın Həzrət Süleyman u -ın səviyyəsinə çıxması mümkün deyil. Lakin dünyanın cazibəsi Hz. Süleymanın könlünü məşğul etmədi. Onun qəlbi dünyəvi zənginliklərin yuvası olmadı. Dünya səltənəti Allahla bərabərliyinə mane olmadı. Sahib olduğu güc-qüdrət Haqqa qulluqdakı təvazö, xüşu, heçlik və yoxluq hissini pozmadı. O, bütün nemətlərin Allahdan olduğunu bildiyi üçün heç vaxt yoldan çıxmadı. Əksinə, həmişə:
“Mən fəqirəm. Fəqirə fəqirlərlə oturub-durmaq yaraşır”,- hissiyyatı ilə həmd, şükür və riza halını qorudu, təvazökar insan kimi yaşadı.
Bu fəziləti səbəbi ilə o da Allah-Təalanın “nə gözəl qul”[7] iltifatına məzhər oldu.
Deməli, çətin anlarımızda üsyan etməyərək səbir silahına sarılmalıyıq. Bolluq zamanında da həddi aşmaqdan çəkinəcəyik. Beləliklə hər halımızda ilahi təqdirdən razı olmalıyıq. Zira bu hal Allahın rizasına nailiyyət vəsiləsidir.
“Əğniyayi-şakirin / şükür edən zənginlər” ilə “füqərayi-sabirin / səbir edən kasıblar” Allahın rizasına nail olmaq baxımından eyni mərtəbədədirlər.
Lakin bu, “...qullarımdan şükür edənlər çox azdır” (Səbə’, 13) ilahi bəyanı gərəyi nadir görüln bir qulluq mərtəbəsidir. Çünki bir çox qəlbi mərhələ qət edildikdən sonra sərgilənə bilən bir fəzilətdir.]
Bəyazid Bistami həzrətləri buyurur:
“Kim özünə baxıb ibadətlərini ixlaslı görər, kəşf sahibi olduğunu zənn edər və ən alçaq nəfs olaraq öz nəfsini görməzsə, onun heç bir mənəvi mərtəbədə yeri yoxdur”.[8]
[Qurani-Kərimdə Allah-Təalanın rəhmətinə məzhər olan seçilmiş qullardan bəhs edilərkən:
“Rəhmanın (əsl) bəndələri o kəslərdir ki, onlar yer üzündə təmkinlə (təvazökarlıqla) gəzərlər...” (əl-Furqan, 63) buyurulur.
Təvazökar mömin comərddir, mərhəmətlidir, təmiz vicdan sahibi və xidmət insanıdır. Fani varlığından sıyrılaraq özünü xidmət karvanının ən sonunda qəbul edən könül insanıdır.
Həzrət Mövlana:
“Təvazökarlıq və heçlikdə torpaq kimi ol!”. Çünki torpaq ayaq altında əzilsə də üstündə gəzən bütün canlıların artıqlarını təmizləyir və bitirdiyi müxtəlif nəbatatla daima ikram edir.
Mömin ilk növbədə Rəbbinə qarşı təvazökarlığı əsla əldən buraxmamalıdır. Rəbbinin sonsuz qüdrət və əzəməti qarşısında öz acizliyini, heçlik və yoxluğunu unutmamalıdır. Hətta Ona qulluq edə bilməyin belə Allahın böyük bir ehsanı olduğu hissi ilə nə qədər qulluq edirsə-etsin, əsla təkəbbürə qapılmamalıdır. Əksinə, bildiyi və bilmədiyi xəta və qüsurlarına istiğfarla məşğul olmalıdır.
Çünki Allah-Təala belə buyurur:
“(Ya Peyğəmbər!) Allahın köməyi və zəfər (Məkkənin fəthi) gəldiyi zaman; İnsanların dəstə-dəstə Allahın dininə (islama) daxil olduqlarını gördüyün zaman Rəbbini həmd-səna ilə təqdis et (Onu bütün naqis sifətlərdən uzaq tutub pak bil, “Sübhanəkə Allahümmə və bihəmdikə” kəlməsini de) və Ondan bağışlanmağını dilə. Həqiqətən, O, tövbələri qəbul edəndir!”. (ən-Nəsr, 1-3)
Ən böyük örnək şəxsiyyətimiz və rəhbərimiz olan Rəsulullah r vəfatına səksən gün qalmış nazil olan bu surəni tez-tez oxuyur və əmr olunanı yerinə yetirirdi.
Deməli, bütün nemətlər Allahın insana ehsan və lütfüdür. İnsan hər hansı müvəffəqiyyət əldə etdiyi zaman bundan nəfsinə pay çıxarmamalı, “mən etdim”, “mən bacardım” deməməlidir. Əksinə, “Sən lütf etdin, Sənin ehsanındır, ya Rəbb!..”,- deməlidir. Bildiyi və bilmədiyi, fərqində olduğu, yaxud olmadığl saysız nemətlərinə görə Rəbbinə layiqincə şükür edə bilmədiyi üçün əsla tövbə və istiğfarı unutmamlıdır.]
Bəyazid Bistami həzrətləri buyurur:
“Təkəbbürlü insan əsla mərifətin qoxusunu ala bilməz. Ona görə on səkkiz min aləmdə öz nəfsindən daha pis bir nəfs görməməlidir”.[9]
[Təkəbbür kökü cəhənnəmdə olan çirkin xislətdir. Haqqa qulluğun seçkin vəsfi olan təvazökarlığın ziddidir. Tövhid əqidəsi kimi Allahın kibriya sifətinin də, yəni böyüklük və ululuq vəsfinin də əsla ortaqlığa dözümü yoxdur. Təkəbbür isə bütün nemət və nailiyyətləri lütf edn Allaha ortaqlıq əlamətidir. Neməti Allahdan bilmək yerinə özünə izafə etmək və nəfsinə pay çıxarmaq qəflətidir.
Qarun Allah-Təalanın böyük lütflərinə məzhər olan, zöhd və təqva sahibi bir insan idi. Tövratı da ən yaxşı təfsir edən o idi. Allah-Təala onu sınağa çəkmək üçün xəzinələr verdi. Qarun bu ilahi lütflərə şükür etmək yerinə təkəbbür və lovğalığa düşərək sərvətini bütləşdirdi. Belə ki, Musa u Qaruna zəkatının hesabını bildirdikdə o: “mən bunları öz elmimlə qazandım”,- deyərək təkəbbürlə etiraz etdi. Nəticədə isə arxalandığı xəzinəsi ilə birlikdə yerin dibinə batdı, zəlil halda həlak edildi.
Əbrəhə də o dövrün tankları sayılan fillərlə Kəbəni yıxmaq üçün yola çıxmışdı. Allah-Təala Əbabil quşlarını göndərdi. Bu kiçik quşların vasitəsi ilə o nəhəng fil ordusunu həlak etdi. Lakin Əbrəhəni ibrət olması üçün orada öldürmədi. Onu qürur və təkəbbürlə çıxdığı yurduna zəlil halda geri qaytardı və orada həlak etdi.
Ona görə də Allah dostu olan arif insanlar daim nəfslərinə qarşı ayıq-sayıq olaraq azacıq da olsa təkəbbür və lovğalıq gəlmə ehtimalı qarşısında dərhal öz nəfslərinə həddini bildirmişlər.
Həzrət Ömər t-ın bu halı sözügedən xüsusda necə də hikmətlidir:
Əshabi-kiramdan Zeyd bin Sabit t nəql edir:
“Xəlifə Həzrət Ömərin əynində bir paltar gördüm. Paltarda on yeddi yamaq vardı. Ağlayaraq evə qayıtdım. Bir müddət sonra təkrar yola çıxdım. Yenə Həzrət Ömərlə qarşılaşdım. Çiyiniə bir su tuluğu qoyub camaatın arasında gəzirdi. Heyrətlə:
- Ey möminlərin əmiri!,- dedim. Mənə:
- Sus, danışma, səbəbini sonra izah edərəm,- buyurdu.
Onunla birlikdə addımlamağa başladım. Yaşlı bir qadının evinə girib gətirdiyi su ilə onun qablarını doldurdu. Sonra birlikdə Həzrət Ömərin evinə getdik. Ondan nə üçün belə etdiyini soruşdum. Belə buyurdu:
- Sən gedəndən sonra yanıma rum və fars elçiləri gəldi. Mənə:
- Allah sənə xeyir versin, ey Ömər! Bütün insanlar sənin elmin, fəzilət və ədalətindən danışır,- dedilər. Onlar yanımdan gedəndən sonra ürəyimdə özümü bəyənmə duyğusu baş qaldırdı. Dərhal qalxıb nəfsimə gördüyün işləri etdirdim”. (Muhibbut-Təbəri, ər-Riyadun-Nədra, II, 380)
“Nəfsini tanıyan Rəbbini də tanıyar” sözünə əsasən mərifətullaha nail olan, yəni Allahı qəlbən tanıyan və Onunla bərabərliyin feyz və ruhaniyyəti içində yaşayan əhli-irfanın ən böyük mücadiləsi nəfslərinə qarşı apardıqları daxili mücadilədir. Çünki nəfs nə qədər tərbiyə edilirsə edilsin, yenə də şərindən əmin olunmayan bir imtahan ünsürüdür.
Mərhum Necip Fazılın Yunus Əmrə adlı dram əsərində bu xüsusla bağlı hikmətli bir səhnə var. Xülasə olaraq belədir:
Yunus Əmrə həzrətləti şeyxi Tapdıq Babanın dərgahında nəfsini tərbiyə etmək üçün 40 günlük xəlvətə çəkilir. Qırxıncı gün nəfsinə sahib olub-olmayacağı xüsusunda bir sınağa çəkilir.
Dərviş Yunus çiləxananın qapısında bir qadın səsi eşidir. Guya, gələn şeyxin qızıdır. Yunus qapını açmır. Qız isə min bir dil tökərək qapını açdırmağa çalışır.
“Ey Yunus, qırx gündürn burda çilə çəkirsən. Özünü mənimlə imtahan et”,- deyir. Yunus bu nəfs imtahanı ilə üzləşmək üçün qapını açdığı zaman qarşısında “Qara geyimli adam”ı görür.
Qara geyimli adam Yunusun riyazət və mücahidələri nəticəsində daxili dünyasından çıxıb qarşısına çıxan nəfsidir. Yunus onu qovaraq özündən uzaqlaşdırmağa çalışır. O isə kölgə kimi sahibindən ayrılmır. Üstəlik müxtəlif vəsvəsə və zəhərli fikirlərlə Yunusu çıxdığı yoldan geri qaytarmaq istəyir. Onu sərvət, şəhvət və şöhrət vədləri ilə nəfsinə qarşı verdiyi amansız mücadilədən döndərməyə çalışır.
Yunus qara geyimli adamı, yəni nəfsini yaxalamışkən onu öldürərək şərindən tamamən qurtulmaq istəyir. Boğmaq istəsə də boğa bilmir. Su səhəngini qara libaslı adamın başına çırpır. Lakin səhəng bir kölgənin içindən keçib divara dəyir.
Nəticədə Yunus anlayır ki, nəfsini öldürməsi imkansızdır. Amma onu “lə iləhə illəllah” zikri ilə zəncirləyə biləcəyini dərk edir. Zikri duyan ilahlıq həvəsindəki nəfs sanki beynindən vurulmuşa dönərək geri çəkilib otaqdan çıxır.
Sonra Tapdıq babanın səsi eşidilir. Yunus bu səfər də nəfsinin şeyxi qılığında gəldiyini düşünərək tərəddüdə qapılır. Lakin Tapdıq baba gələnin özü olduğunu, nəfsininsə zəncirləndiyini deyib qapını açdırır. Sonra buradakı çiləsinin sona çatdığını, artıq son nəfəsə qədər davam edəcək böyük çiləxanadakı çiləsinə başlayacağını xəbər verərək onu “ər meydanı” adlandırdığı zahiri dünyaya çıxarır. Ona dağdan dərgaha odun daşımağı tapşırır. Sonra da onu qızı ilə nikahlayacağını bildirərək belə nəsihət edir:
“(Yunus!) Heç kəsin haqqını yemə! Hətta nəfsinin də haqqını... Nəfsin haqqı şəriətdə yazıldığı qədərdir... Nə bir loğma artıq, nə də əskik... Nəfsi zəncirləmək belə olur. Nəfsini öldürməyə çalışma! (Çünki nəfs ölməz. Sən onu) imana gətirməyə çalış! Allah səni ona qalib gələsən deyə yaratdı!..”[10]
Xülasə, nəfs hər cildə girər və hər yerə gedər. Sahibini kölgə kimi izləyər. Onu tamamən uzaqlaşdırmaq nə mümkündür, nə də məqbul. Məqbul olan mənəvi tərbiyə ilə onun gücünü nəzarət altına alaraq Allaha qulluğa ram etməkdir.
İmam Qəzali həzrətləri bu həqiqəti necə də gözəl xülasə edir:
“Nəfs ruhun miniyidir. Əgər insan nəfsin yüyənini boşaldar və özünü onun getdiyi istiqamətə buraxarsa, mütləq həlak olar... Elə isə nəfsinin yüyənindən möhkəm yapış və miniyindən istifadə etməyə çalış!..”]
Allah-Təala biz aciz bəndələrini göz yumub-açana qədər də olsa, nəfsimizin əlinə buraxmasın. Lütf və kərəmi ilə hər birimizi ixlasını qoruyan saleh qullarının arasına daxil eyləsin. İxlas, təqva, riza, məhəbbət və mərifət nurları ilə qəlblərimizi nurlandırsın.
Amin!..
[1] Abbas, Əbu Yezid, səh. 70; Səhləgi, ən-Nur, səh. 99, 115.
[2] Əttar, Təzkirə, səh. 191.
[3] Buxari, Ədəb, 96.
[4] Prof. Dr. Süleyman Uludağ, Bəyazid Bistami, səh. 187, TDV Yayınları, Ankara 1994.
[5] Attâr, Tezkire, sf. 202.
[6] Bax. Sad, 44.
[7] Bax. Sad, 30.
[8] Prof. Dr. S. Uludağ, Bâyezîd-i Bistâmî, sf. 187.
[9] Prof. Dr. S. Uludağ, Bâyezîd-i Bistâmî, sf. 189.
[10] Bkz. N. F. Kısakürek, Yunus Emre, sf. 36-44, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul 1984.
ŞƏRHLƏR