Budur, biz yenə gəldik

Budur, biz yenə gəldik

Fransız general Qurod (Gouraud) 1920-ci ildə Şamı işğal etdikdən sonra, üçüncü səlib yürüşünün qarşısını almış Səlahəddin Əyyubinin türbəsinə gedərək təkəbbürlə və zövqlə belə demişdi: “Budur, biz yenə gəldik, Səlahəddin”[1].

Bəli, 1095-1272-ci illər ərzindədüz səkkiz dəfə Qərbdən Şərqə Səlib yürüşü təşkil edilmişdir. 1095-ci ildə birinci Səlib yürüşü Papa II Urbanusun dəvəti ilə təşkil edildi. Bunun məqsədi “müqəddəs torpaqları müsəlmanların əlindən qurtarmaq” və Şərqdə yaşayan xristianlara “kömək” missiyasını daşıyırdı[2]. Səlib yürüşləri ilə başladılan oriyentalist çalışmalarla artıq müsəlman aləminin rəsmini çəkməyə fürsət yarandı. İstədikləri kimi bu rəsmə forma verməyə başladılar, istədikləri kimi şərh etməyə başladılar. Beləliklə də, İslam haqqında yaranan təsəvvürləri xalqın beynindən akademik səviyyəyə çıxartdılar.

Qərbin Şərq haqqında yanlış, qərəzli, mənfi təsəvvürləri ta keçmişlərə gedib çıxır.İslam dini yaranandan bəri, güclü bir şəkildə inkişaf etdiyi zamanlardan bu yana Avropa və Qərb dünyasında müsəlmanlar və İslam haqqında mənfi fikir formalaşdı və bu mənfi təsəvvürü bugünümüzə qədər yaşatdılar. Hələ Səlib yürüşləri başlamamışdan əvvəl də Qərbin Şərq, müsəlmanlar, İslam haqqında təsəvvürü bir mənalı olmamışdır. Edvard Səid (Edward Said) “Oriyentalizm” (Şərqşünaslıq, Şərqiyyat) əsərində Qərbin Şərq haqqında təsəvvürünü bir cümlə ilə çox gözəl ifadə etmişdir: “Şərq ta qədim zamandan bu yana qəribə məxluqlarla dolu, təəccüb doğuran və fövqəladə hadisələrlə bəzənmiş bir fantaziya dünyası olaraq avropalılar tərəfindən təsəvvür edilmişdir”[3].

Qərbin Şərq haqqında uydurduqları hekayələrində, Şərqi Qərbdən ayıran xüsusiyyətlər qərəzli şəkildə bir “özgə” (digər) (the “other”) vəsf edilərək qələmə verilmişdir. Bu “özgəlik” təsəvvürlərindən ikisi bariz şəkildə gözə çarpır: birincisi, Şərqin şəhvət düşkünü olması, ikincisi isə şiddətin hökm sürdüyü bir yer olması[4].

İslam dini Qərbin nəzərində heç bir zaman müsbət təsəvvür oyatmamışdır. Riçard V. Sutern (Richard W. Southern) “Orta Əsrdə Qərbin İslam haqqında Təsəvvürü” (Western Views of İslam in the Middle Ages) əsərində də İslam dinini bir zəlalət, təfriqə və ya firqə kimi qələmə verməsi ilə sanki İslam dini üçün Qərbin gözündə xristianlıqdan doğmuş, böyüyünə nankorluq edən bir “asi övlad” təsəvvürü oyandırır. Əslində isə İslam bir din kimi ilahi vəhylə ortaya çıxdı, müstəqil bir şəkildə inkişaf etdi və yayıldı.

Hal-hazırda dünyanın bəzi xalqları, hətta bəzi müsəlmanlar tərəfindən Qərb, “cənnət-məkan olaraq” təsəvvür edilir. Həm iqtisadi, həm “insan haqları” üzrə fövqəladə zirvəyə çatmış və digər tərəfdən də güclü, hegemon olan Qərbin “üstün” olduğu düşünülür. Belə düşünməkdə də haqlı ola bilərlər. Çünki Qərb dünyası həmişə özünü bizə belə tanıtmışdır. Hətta bunu ən bariz ifadələrlə, Maks Veberin dili ilə desək: “Bu gün “etibarlı” olaraq vəsf edəcəyimiz inkişaf mərhələsinə çatmış bir elm sadəcə Qərbdə vardır...”[5], “Romanın və onun tələbəsi olan Qərb hüququnun qəti hüquqi fərqləri və sağlam düşüncə formaları sadəcə Qərbə məxsusdur...”[6].

“East is East and West is West. Never the Twain shal meet” (Şərq Şərqdir, Qərb də Qərbdir və bu ikisi heç bir zaman birləşməzlər) şeirini[7] yazan şair əslində tarixi prosesdə baş verən ürəkaçmaz hadisələri müşahidə etdiyi zaman, həqiqətən də, belə qənaətə gəlməyə bilməzdi. Bu gün qərblilər şərqlilər, şərqlilər də qərblilər haqqında nələr düşünürlər? Hamımız bilirik ki, “Xalq nəzərində Qərb ateizm, materializm, hegemonluk, milliyyətçilik və anti-İslam mənasına gəlməkdədir. Qərbli xalqların zehnində isə İslam, fanatizm, fundamentalizm, şiddət, terrorizm, qan tökən, geridəqalmış, kobud, bədəvi və anti-Qərb mənalarını ifadə edir”[8]

Bu gün Avropa və ya Amerikaya bir müsəlmanın getməsi, sanki böyük bir təhlükənin onlara üz verəcəyi təəssüratı oyadır. Təəssüf ki, müsəlmanlar Avropa gözündə “terrorçu”durlar. İslam dini “terrorizm” dini kimi tanıdılmağa çalışılır. Bu mənfi təsəvvürün formalaşmasında kimin, hansı qrupun, kimlərin günahı var, bizim onu burada müzakirə etməyə imkanımız yoxdur. Ancaq bu bir gerçəkdir ki, müsəlman aləmi yaşadığı daxili münaqişə nəticəsində bu cür mənfi təsəvvürü yaratmağa şərait yaratmışdır. Çox qəribədir ki, tarixdə olduğu kimi, yenə Qərb, müsəlmanların “harayına”, “dadına” çatır. “Terror” Şərq, müsəlman aləmində elə bil “kök salıb” və bu “terrorla, terrorçularla” “mübarizədə” Amerikanın, Avropanın “dəstəyi”nə ehtiyac hiss edilir. Necə deyərlər, açıq bir şəkildə deməsələr də, gizli bir şəkildə gəlişləri ilə demək istəyirlər, general Qurodun dediyini: “Budur, biz yenə gəldik”.